સ્ત્રી સ્વાતંત્ર્ય અને સ્વછંદતા, આ બે શબ્દો વચ્ચે બહુ જ સૂક્ષ્મ લક્ષ્મણરેખા છે. સ્વતંત્રતા ઘણી વસ્તુમાં હોઈ શકે.ગાંધીજીએ સાઉથ આફ્રિકામાં ઘણી બાબતો પર એ માટે લડાઈ, સત્યાગ્રહ કર્યા અને એમાં સફળ પણ થયા. ભારતની આઝાદી માટેના પગરણ એ બીજ ત્યાંજ વવાયા. ભારત આવી એ જ આંદોલન ગુલામી દૂર કરવા, અંગ્રેજો સામે લડવા સત્યાગ્રહનુ શસ્ત્ર અપનાવ્યું અને દેશને આઝાદી પણ અપાવી, પણ આજના સત્તાધારીઓ એ જ સ્વતંત્રતાનો, ગાંધીના નામને વટાવવાનો ઉપયોગ જે રીતે કરે છે એને સ્વતંત્રતા કહેવી કે સ્વછંદતા એ એક અલગ જ ચર્ચાનો વિષય છે.
સ્ત્રી સ્વાતંત્ર્યની વાત પર મને હમણા જ મારી સખી સાથે થયેલ વાતચીત યાદ આવી ગઈ. સુધાબહેનનો ડલાસથી ફોન હતો, વાત કરતી વખતે એમના અવાજની ગમગીની છાની ના રહી. મારાથી પૂછાઈ ગયું કે વાત શું છે સુધાબહેન? એમની વાત સાંભળી દુઃખ થયું અને સાથે વિચાર પણ આવ્યો આધુનિક કહેવાતી સ્ત્રીની સમજ અને સહનશીલતા પર.
એમની પૌત્રીના લગ્ન બે વર્ષ પહેલાં એની પોતાની પસંદગીના છોકરાં સાથે જ થયાં હતા. હવે એને છોકરો માવડિયો લાગે છે અને છૂટાછેડા લેવા છે, કારણ પૂછ્યું તો કહી દીધું કે “હું સરસ નોકરી કરું છું, સારો પગાર છે, હું શા માટે એની મા ના નખરાં સહન કરું?
સુધાબહેન બિચારા જીવ બાળતાં હતા કે અમારા ઉછેરમાં શું કમી રહી ગઈ, જરા સરખી ધીરજ કે સમાધાનનો તો વિચાર જ નથી કરતી આજની દીકરીઓ. આપણે કાંઈ દીકરીને દુઃખના દરિયામાં ધકેલવા નથી માંગતા પણ ઉતાવળિયું પગલું ભરતાં પણ રોકી નથી શકતા એ કમનસીબી છે આપણી. આજની દીકરીઓ માટે લગ્નનુ કોઈ મહત્વ જ નથી કે નથી જરા પણ સહન શક્તિ.
એક બીજો દાખલો,
મારી એક સખી જેને આપણે સીમા તરીકે ઓળખશું. એના લગ્ન લગભગ ત્રીસ વર્ષ પહેલાં થયા હતા જે માતા પિતાની સંમતિથી થયા હતાં. એનો પતિ પણ માવડિયો હતો. એકનો એક દીકરો અને વિધવા મા એટલે નાનપણથી મા ની મરજી પ્રમાણે જીવે. સીમા પરણીને આવી અને થોડા વખતમાં સમજી ગઈ પણ ધીરજથી પરિસ્થિતિ સુધારવાનો પ્રયત્ન શરુ કર્યો. કોઈ ખાસ ફરક ના પડ્યો અને વરસમાં સીમાએ દીકરીને જન્મ આપ્યો. દીકરીનો જન્મ થતાં જ સાસુનો ત્રાસ વધી ગયો અને જાણે દીકરીને જન્મ આપી સીમાએ મહાપાપ કર્યું હોય એવો વર્તાવ સાસુ અને સીમાના પતિમાં દેખાવા માંડ્યો. માતા પિતાની આબરુ સાચવવા સીમાએ થાય એટલું સહન કર્યું. દીકરાની આશાએ અને ખાસ તો પતિની ઈચ્છાને વશ થઈ સીમા ફરી ગર્ભવતી થઈ.
સીમાને પિયર સુવાવડ કરવાં મોકલતાં પહેલા સાસુએ ચોખ્ખી ધમકી આપી ” જો ફરી પથરો જણ્યો છે તો સાસરે પાછી ના આવતી” પતિની પણ જાણે મુક સંમતિ હતી. ફરી દીકરીનો જન્મ થયો અને સીમાએ સામેથી છૂટાછેડા લેવાનો નિર્ણય લઈ લીધો.
સીમા સ્વતંત્ર થઈ પણ એને પગભર થઈ એ સ્વતંત્રતાનો ગેરલાભ લીધાં વગર સ્વમાનભેર જીવન વિતાવ્યું. દીકરીઓને ઉચ્ચ અભ્યાસ કરાવ્યો. આજે બન્ને દીકરીઓ પણ સરસ હોદ્દા પર છે, સરસ કમાણી છે અને સ્વતંત્રતાથી જીવે છે. બન્નેનો લગ્નજીવન પરથી વિશ્વાસ ઊઠી ગયો છે. સ્વતંત્ર છે પણ સ્વછંદ નથી. પુરુષમિત્રો છે પણ સમાનતાની ભાવના સાથે પોતાની મર્યાદા લાંઘ્યા વગર સમાન સ્તરે મૈત્રી રાખી શકે છે.
નાની વયે વિધવા થનાર એવી ઘણી સ્ત્રીઓને આસપાસમાં, કુટુંબમાં જોઈ છે જેમણે આત્મનિર્ભર થઈ પોતાના સંતાન જ નહિ પણ સાસુ સસરાં કે કુટુંબની, ઘરની વ્યક્તિની ખેવના ચાકરી, જવાબદારી એક દીકરો બની ઉપાડી લીધી છે.
એવી પણ કેટલીય યુવતીઓને જોઈ છે જેમને સ્વતંત્રતાના નામે સહેલાઈથી સ્વછંદતામાં સરી પડતી જોઈ છે. દુનિયા હરણવેગે પ્રગતિના પંથે આગળ વધતી જાય છે વિજ્ઞાન, ટેક્નોલોજી જાણે દિવસે ના વિકસે એટલી રાતે વિકસે એમ કહેવાય છે. પચીસ ત્રીસ વર્ષ પહેલાં મોબાઈલ વિશે કોઈ જાણતું નહોતું અને આજે નાના બાળકને પણ મોબાઈલ વગર ચાલતું નથી. દુનિયા જાણે આપણી મુઠ્ઠીમાં સમાઈ ગઈ છે અને હવે તો સ્માર્ટ વોચ દ્વારા આપના કાંડે આવી ગઈ છે, એ પરિસ્થિતિમાં દેખાદેખી, સ્પર્ધા, આધુનિક દેખાવાની ઘેલછામાં પોતે પુરુષ સમોવડી છે એ દેખાડવાં યુવતીઓ એવા પગલાં ભરે છે જે જુની પેઢીને જુની આંખે નવા તમાશા જેવું લાગે છે.
લગ્ન પ્રથા જે એક સામાજિક સ્તંભ ગણાતી અને એક દીકરી જ્યારે પરણીને પતિગૃહે જતી તો એ બન્ને કુળને તારનારી પુત્રવધૂ કહેવાતી. સંસારમાં આવતી ઘણી તકલીફોથી સહુની રક્ષા કરતી, કુટુંબની આબરુ સહુની રખેવાળી કરતી. ઘરની પરિસ્થિતિ સાધારણ હોય એમાં પણ મહેમાનોને સાચવી લેવા, બાળકોને ભણાવવા, એવા તો કેટલાય કામો સ્ત્રી વગર બોલે ચુપચાપ કરતી જાય છે.સ્વતંત્રતા તો એને પણ હોય છે, પણ એ એના ઉંબરાનુ સુરક્ષાકવચ બની જાય છે. ઘરની માન મર્યાદા એ ઉંબરો ઓળંગી ના જાય એનુ એ સતત ધ્યાન રાખે છે.
સીતાએ એક ડગલું ભરી જ્યાં લક્ષ્મણરેખા પાર કરી એક સોનાના હરણ માટે, એમાંથી આખું રામાયણ રચાયું, સાથે સાથે એ જ સીતાના સતીત્વના કારણે રાવણ એને સ્પર્ષ પણ ના કરી શક્યો.
સ્ત્રીનુ સ્વત્વ એનુ સ્વાતંત્ર્ય છે એ હમણાં સોની ટીવી પર આવતી સિરિયલ “પુણ્યશ્લોક અહિલ્યા બાઈ”માં બહુ સરસ રીતે દર્શાવ્યું છે. સચ્ચાઈ માટે લડવું પણ સાથે કુટુંબની ગરિમાનો ખ્યાલ રાખવો અને સાચી વાત પુરવાર કરી આપવી એ સાચી સ્ત્રી સ્વતંત્રતા છે.
પાશ્ચાત્ય સમાજનો એક પવન એક રીતભાત આજે ભારત જેવા દેશમાં પણ બહુ ઝડપે ફેલાવા માંડ્યો છે, અને એ છે લીવ ઈન રિલેશનશીપ; એટલે કે લગ્ન વગર યુવક યુવતી સાથે રહે. ફાવે તો ઠીક નહિ તો છૂટાં પડી જવાનુ. સાથે રહેતાં બાળક પણ જન્મે તો બન્ને સાથે મળી એનો ઉછેર કરે પણ લગ્ન તો મન થાય તો જ કરે. લગ્ન કરે તો પણ યુવતી પોતાની અટક ના બદલે. પિતાની અટક ચાલુ રાખે. બાળકના નામ સાથે પિતાનુ જ નામ જોડાય એ જરુરી નહિ. મીડલ નેમ દાદાનુ પણ લગાડે, કોઈ પોતાને ગમતી જાહેર ક્ષેત્રની વ્યક્તિનુ પણ લગાડે આ બધી વાતોને સ્વતંત્રતા સાથે શું લાગે વળગે એ મને સમજાતું નથી.
અમેરિકામાં લગ્ન વગર સાથે રહેવું, જરા સરખી તકરારમાં છૂટાછેડા લઈ લેવા, બીજે પરણવું એ બહુ સહજ વાત છે. પચાસ વર્ષની ઉંમરે હું ભારતથી અમેરિકા કાયમી વસવાટ કરવા આવી અને શાળામાં શિક્ષિકા તરીકે નોકરીની શરુઆત કરી ત્યારે અમુક શબ્દોની મને સમજ નહોતી પડતી.
દા. ત. બાળકો સાથે વાત કરતાં પોતાના ભાઈ કે બહેનની ઓળખાણ આપે તો એમ કહે કે he is my half brother, or half sister. introduce mother as, she is my father’s wife. આ બધું સાંભળી મને નવાઈ લાગતી કે આ half brother શું છે?? પછી ખબર પડી કે એના પિતાએ બીજા લગ્ન કર્યાં અને જે દીકરો જનમ્યો એ સાવકો ભાઈ કહેવાય. સાવકી મા કહેવાને બદલે she is my father’s wife થી જ ઓળખાણ આપે. પરિસ્થિતિ એવી છે કે અહીં ચાલીસ પચાસ વર્ષથી વસતાં ભારતીય કુટુંબના દીકરા દીકરી વગર લગ્ને સાથે રહેતા હોય અને પછી જ્યારે સંતાનો કહે ત્યારે પાછાં માતા પિતા લાખો ડોલર ખર્ચી ધામધૂમથી લગ્ન કરાવી આપે. અરે! ભાઈ લગ્નની હવે જરુર જ શું છે!! દીકરી હોય તો પાછાં શોખથી અને ગર્વથી કહે ” અમે તો દીકરીને બધી છૂટ આપી છે એની સ્વતંત્રતા પર કોઈ આંચ ના આવવી જોઈએ.” એ દીકરી વર્ષ પછી આવીને કહે પપ્પા હું એ માણસ જોડે હવે રહી શકું એમ નથી, હું મારી જિંદગી મારી રીતે જીવવા માંગુ છું, તો પપ્પા પણ કોઈ તપાસ કર્યાં વગર, કોનો વાંક છે એ જોયા વગર હા કહી દે. ખરેખર તો હા કહેવી જ પડે, કારણ આજની યુવા પેઢી પોતાની મરજીના જ માલિક હોય છે.
સ્વતંત્રતાને નામે ધનિક નબીરાઓમાં એક નવી ફેશન જોવા મળે છે અને તે પણ કમનસીબે ભારત જેવા સાંસ્કૃતિક દેશમાં વધારે. આજકાલ દારુ પીવો, ડ્રગ્સ લેવું, પૈસાથી જુગાર રમવો એ હાઈ સોસાયટીનુ જાણે પ્રતિષ્ઠાનુ પ્રતિક બની ગયું છે. રમતો પણ કેવી કેવી કે પાંચ છ પુરુષો ગોળાકારે બેઠા હોય એમની પત્નીઓ હાથમાં વાઈનના ગ્લાસ લઈ સાથે બેઠી હોય અને વચ્ચે એક ખાલી બોટલ મુકી હોય સાથે એક કારની ચાવી હોય. બોટલને ગોળ ફેરવે થંભીને જેની સામે બોટલનુ નાળચું આવે એ નબીરો જેની ચાવી હોય એની પત્ની એક રાત પોતાની સાથે લઈ જઈ શકે. એની ખુદની પત્નીને પણ કોઈ વાંધો ના હોય અને આવી ભદ્દી મજાકને નામ આપે આધુનિકતા ને સ્વતંત્રતાનુ.
યુવા પેઢી અને ખાસ ફિલ્મી નબીરાઓના નામ એમાં યુવતીઓ પણ શામેલ હોય, આજકાલ ક્રુઝ પાર્ટી અને રેવ પાર્ટીમાં ડ્રગ્સ લેવા માટે ખૂબ ચમકે છે, બાકી હોય તેમ મિડિયા એ વાતને ખૂબ ઉછાળે છે, ને દુઃખની વાત એ છે કે પાછું આખું ફિલ્મ જગત એ ને ખરાબ વર્તન કહેવાને બદલે નાદાન છે કહી પંપાળે છે. લાખો રુપિયા ખર્ચી એમને છોડાવવાનો પ્રયત્ન કરે છે.
એક તરફ રોજ ગભરુ બાળાઓ ઉપર બળાત્કારના કિસ્સા વધતાં જાય છે, સમાજ હીનતાની ચરમસીમાએ પહોંચી રહ્યો છે અને હેવાનિયતનો શિકાર બનેલી યુવતી જો નિડરતાથી બળાત્કારી પર કેસ કરે તો સમાજ, વકીલો એના આત્માને છલની કરે એવા સવાલો પૂછી એનુ જીવવું દુર્ભર કરી દે છે. એના સ્વમાનને એટલું તહસ નહસ કરી દે છે કે એના માટે સ્વતંત્રતાથી જીવવું દુષ્કર કરી દે છે. કોઈક જ હિંમતભેર સમાજની અવહેલનાનો સામનો કરી સ્વમાનભેર જીવી શકે છે અને કેટલીય બિચારી આત્મહ્ત્યા કરી બેસે છે.
સ્ત્રીની દુશ્મન ઘણીવાર સ્ત્રી જ બને છે. આજે જગતભરમાં જે દેહ વેપારનો ધંધો ચાલી રહ્યો છે એમાં મહત્વનો ભાગ ઘણીવાર એક સ્ત્રી જ ભજવતી હોય છે. ગરીબીનો શિકાર બનેલ કુટુંબો જાતે ઘણીવાર પોતાની દીકરીનો સોદો કરતાં હોય છે. કેટલીવાર નોકરીની લાલચે યુવતી પોતે આવા કપટનો ભોગ બનતી હોય છે. સ્વતંત્ર જીવન જીવવાની ઘેલછામાં ક્યારે એ સ્વછંદતાના માર્ગે આગળ વધી જાય છે એનુ ભાન ખૂબ મોડું થાય છે
આપણો ઈતિહાસ સાક્ષી પૂરે છે કે સાતંત્ર્ય ખાતર રાણી લક્ષ્મીબાઈ જેવાં એ જાનની કુરબાની આપી અને સતી રાણકદેવીએ સિધ્ધરાજ જયસિંહને મ્હાત કર્યો. આપણો દેશ આવી વિરાંગનાઓથી ભરેલો છે.
સ્ત્રી એ સૃષ્ટિનુ સહુથી ઉત્તમ સર્જન છે. દરેક કાળમાં દરેક સમયે એનુ સ્ત્રીત્વ ઝળકી ઉઠ્યું છે. એ ધારે તો સર્જન પણ કરી શકે અને ધારે તો વિનાશ પણ.
વોટ્સેપ પર મળેલો એક સંદેશો જગતની સર્વ સ્ત્રીને સમર્પિત કરતાં
*woman*. . . . . . . . .
When God created the woman He worked late on Friday …….
An angel came and asked. “Why spend so much time on it?”
Replied the lord. “Did you see all the specifications I had to meet in order to design it?”
● She must function in all kinds of situations.
● She must be able to adopt several children at once.
● Have a hug that can heal anything from a bruised knee to a broken heart.
● She must do it all with just two hands.
● She heals herself when she is sick and can work 18 hours a day.
The angel was impressed “Only two hands ….. impossible!
And this is the standard model? ”
The angel approached and touched the woman.
“But you made her so soft, Lord.”
“She’s soft,” God said.
“But I made her strong. You can not imagine what she can endure and overcome”
“Can she think?” Asked the angel …
Replied the lord. “Not only can she think, she can reason and negotiate.”
The angel touched her cheek ….
“God, this piece seems to be leaking! You’ve put too much of a burden on it.”
“She’s not leaking … it’s a tear.” The Lord corrected the angel …
“What is it for?” Asked the angel ……
Said the lord. “Tears are her way of expressing her sorrow, her doubts, her love, her loneliness, her suffering and her pride.” …
It made a great impression on the angel,
“God, you’re a genius. You thought of everything.
A truly wonderful woman ”
Said the Lord. “Indeed she is.
■ She has the power to amaze a man.
■ She can handle troubles and carry heavy loads.
■ She holds happiness, love and opinions.
■ She smiles when she feels like screaming.
■ She sings when she feels like crying, cries when she’s happy and laughs when she’s scared.
■ She fights for what she believes in.
■ Her love is unconditional.
“Her heart breaks when a relative or friend dies, but she finds the strength to continue living.”
The angel asked: So she is a perfect being?
The Lord replied: No. It has only one drawback.
“She often forgets what she’s worth.”
કેટલી સાચી વાત કરી કે સ્ત્રી ઘણીવાર ભુલી જાય છે કે પોતાનુ મૂલ્ય શું છે. પોતાનુ સ્વ સાચવી મક્કમ પણે, નિડરતાથી પોતાની વાત રજૂ કરવી પણ સ્વતંત્રતા અને સ્વછંદતા વચ્ચેની બારીક લક્ષ્મણરેખાનુ ઉલ્લંઘન ક્યારેય ના કરવું એટલી સમજ આવી જાય તો એક સ્ત્રી ફક્ત પોતાની જ નહિ જગતની ઉન્નતિ કરી શકે. આજે ભારતમાં “બેટી બચાઓ, બેટી પઢાઓ” એ જાહેરાતો ખૂબ સાંભળવા મળે છે. આપણા વડાપ્રધાન શ્રી નરેંદ્ર મોદીજીએ આ પોકાર કર્યો છે અને એ સત્ય છે કે જો દીકરીઓને ભણતર મળશે તો આપોઆપ સમાજ સામે નિર્ભિક રીતે લડવાનો આત્મનિર્ભર થવાનો સાચા અર્થમાં પુરુષ સમોવડી થવાનુ ગૌરવ પ્રાપ્ત કરી શકશે.
શૈલા મુન્શા તા.૦૯ ઓક્ટોબર ૨૦૨૧
www.smunshaw.wordpress.com
src=”http://shailamunshaw.gujaratisahityasarita.org/files/2022/06/teacher-300×300.jpg” alt=”” width=”300″ height=”300″ class=”alignnone size-medium wp-image-1328″ />
