વિચાર લહેરી

બે નારીને, અનુભૂતિ જુદી બન્નેની!

એક જેણે મને આપ્યો જન્મ,
અને બીજી, જેને મેં આપ્યો જન્મ!

એક જેનો બધો પ્રેમ ઓળઘોળ મુજ પર,
અને બીજી, ન્યોછાવર બધો પ્રેમ તુજ પર!

એકે કરી પ્રયાસ જીવન કર્યું સમર્પિત મુજને,
બીજીએ કરી રસ્તો પસંદ,મક્કમ કરી ખુદને!

એકે રાખ્યું ધ્યાન, કદી મુજ આંસૂ ના છલકાય,
બીજી બનાવી ભીતરથી મજબૂત મુજને, મલકાય!

એકના કાન તત્પર, સાંભળવા મુજનો રાજીપો,
ને બીજી બસ વાંચી ને જાણે સઘળું, મુજ ચહેરો!

એકના નયન આંસૂભીના જાતા જોઈ મુજને,
થઈ આંખ મારી નમ, જવા દીધી મેં એને!

મારો ભૂતકાળ, અને મારું ભવિષ્ય કદી મળશે ખરા??
ક્યારેય એ છબી થશે પૂર્ણ, બે જુદી અનુભૂતિની સદા?

સમાયા અંશ બન્નેના મુજમાં થોડાથોડા,
છું નરમ દિલથીને મજબૂત ખૂબ દિમાગથી;

એક જેણે મને આપ્યો જન્મ,
અને એક જેને મેં આપ્યો જન્મ!

બે નારીને, અનુભૂતિ જુદી બન્નેની

શૈલા મુન્શા તા. ૨૫ ઓક્ટોબર ૨૦૨૦

આજે શુક્રવાર ૧૯ ફેબ્રુઆરી ૨૦૨૧, એક અઠવાડિયું પસાર થઈ ગયું; પણ મારી જિંદગીનો ડરવનાર, રોમાંચકારી અનુભવ રહ્યો.
સામાન્ય રીતે અમેરિકાનુ ટેક્ષ્સાસ સ્ટેટ હરિકેન અને ટોર્નાડો માટે પ્રખ્યાત છે. જૂન મહિનો આવે ત્યારથી વેધશાળા આવનારા હરિકેનની સૂચના જાણકારી આપવા માંડે, સાવચેતીના પગલાં લેવાનુ લાંબુ લીસ્ટ આવી જાય.
૨૦૧૭માં હ્યુસ્ટને આવું વિનાશકારી હરિકેન હાર્વી અનુભવ્યું જેમાં પાંચ દિવસ સુધી વરસાદની હેલી, ડેમના દરવાજા અણધાર્યાં ખોલવાથી હજારો લોકોના ઘર પાણીમાં ડુબી ગયા. જ્યાં ક્યારેય પાણીના ભરાય એવા શ્રીમંતોના ઘર જળબંબાકાર થઈ ગયા. એમાંથી બહાર આવતા લોકોને વરસ થઈ ગયું.
હમણા જે આફત આવી એ અમારા માટે કદી ન અનુભવેલી આફત હતી.
હજી તો ગયા શુક્રવારની જ વાત છે સ્કૂલમાં બધા Winter storm આવવાની વાતો કરતાં હતા. અગમચેતી વાપરી સ્કૂલમાં સોમ, મંગળ બે દિવસની રજા જાહેર કરી દીધી હતી. સ્કૂલમાંથી નિકળતા સહુ એકબીજાને ધ્યાન રાખવાનુ, જરૂરી ગ્રોસરી વગેરે ભરી લેવાની સલાહ આપતા છૂટા પડ્યાં.
શનિવારથી થોડી થોડીવારે નજર ટીવીના સમાચાર પર જતી. રવિવારે માનસિક તૈયારી સાથે સુતા પહેલાં બાથરુમ, રસોડાના બધા નળમાં ધીમુ પાણી ચાલું રાખ્યું, બહારની પાઈપ લાઈન પર જાડો ટુવાલ લપેટી દીધો. અડધી રાતથી સ્નો ચાલુ થશે એ વેધશાળાની ખબર હતી.
ભગવાનને સહુની રક્ષા કરવાની પ્રાર્થના સાથે પથારીમાં લંબાવ્યું.
મધરાતે લાઈટ ગઈ અને ઉષ્ણતામાનનો પારો ૦ ડીગ્રીથી નીચે સરકવા માંડ્યો. સવારે આંખ ખોલી બારી બહાર નજર કરી, સફેદીની ચાદર સર્વત્ર પથરાઈ ચુકી હતી. મન આનંદવિભોર થઈ ગયું. અમારા માટે તો આ નજારો અપ્રાપ્ય હતો. કુદરતનુ આ અનુપમ રુપ થોડીવાર તો મનભરીને માણ્યું, પણ તરત વાસ્તવિકતાની ધરતી પર આવી ગયા.
ઊઠીને ચા, દેવતાની આરાધના કર્યા વગર પ્રાતઃક્રિયા શરુ ના થાય અને ઘરમાં ઈલેક્ટ્રીક સ્ટવ એટલે કશું જ રાંધી ના શકાય. હમણા લાઈટ આવશે, હમણા લાઈટ આવશે કરતાં બપોર થઈ. ફ્રીઝરમાંથી ગળી ચટણી, તીખી ચટણી બધું કાઢી રાખ્યું હતું એટલે ભેળપુરીનુ જમણ કરી “પરિક્રમા” નરેંદ્રભાઈ ફણસેનુ અદભુત પુસ્તક ફરી વાંચવા હાથમાં લીધું. ફોનની બેટરી ખતમ થવા આવી એટલે માંડ સંદેશાની આપ લે કરવા થોડીવાર ચાલુ કરી પાછા બંધ કરતા દિવસ વિતાવ્યો. ગાડીમાં જઈ ફોન થોડો ચાર્જ કરી લીધો.
મારી બહેન અને મિત્રો જેનો સંપર્ક કર્યો, મોટા ભાગના મિત્રોની હાલત અમારા જેવી હતી. કોઈ ભાગ્યશાળીને ત્યાં લાઈટ હતી તો પાણી બંધ થઈ ગયું હતું.
સોમવાર રાતે લગભગ ૨.૦૦ વાગે લાઈટ આવી. થોડી હાશ થઈ અને લાગ્યું કે હવે વાંધો નહિ આવે. સવારે ઊઠી હજી તો માંડ ચા કોફી કર્યાં, વીજળી પાછી વેરણ થઈ. આજના ભોજનમાં પાણીપુરીની જ્યાફત!!
વાદળછાયા દિવસમાં અંધારું વહેલું થાય અને લાઈટ વગર મીણબત્તીના આશરે કપડાં પર કપડાં પહેરી, માથે ગરમ ટોપી, હાથે પગે મોજા અને ઉપરથી શાલ વીંટી ઠંડીને મ્હાત આપવાની કોશિશ કરતાં રહ્યાં. પેટીપેક ઘરમાં પણ ઠંડીના સૂસવાટા છેક શરીરના હાડમાં પેસી થથરાવી દેતા હતાં
પહેલીવાર ખ્યાલ આવ્યો જ્યાં વરસના ચાર પાંચ મહિના આવીજ મોસમ રહે છે ત્યાં લોકો કેમ જીવતાં હશે???
ખૂબીની વાત એ છે કે મારી સખી મીના જે શિકાગો રહે છે એ ત્યારે જ અમને એના ઘર બહારના બરફના ઢગલાના ફોટા મોકલી રહી હતી અને કેટલા આનંદથી આ મોસમ માણી રહ્યાની વાત કરતી હતી.
મંગળવાર દિવસ અને રાત વીજળી વેરણ જ રહી. સ્કૂલમાંથી સમાચાર આવી ગયા કે શુક્રવાર સુધી રજા લંબાવામાં આવી છે. લાઈટ વગર ઈન્ટરનેટ વગર બાળકોને ઘરેથી પણ ક્યાં ભણાવી શકાય એમ હતું.
બુધવાર સવારે થોડો તડકો નીકળ્યો, રસ્તાનો બરફ સાફ થઈ ગયો એટલે વિચાર્યું ચાલો પાસે જ શિપ્લે ડોનટની દુકાન છે તો ત્યાં જઈ ગરમ કોફીને ડોનટ લઈ આવીએ. ત્યાં પહોંચ્યા તો મસમોટી લાઈન!!! દરવાજા બહાર પણ વીસ પચીસ જણ ઠુંઠવાતા ઊભા હતા, શું કરવું!! જો લાઈનમાં ઊભા રહીએ તો અમારી જ ફ્રીઝીંગ રૈનમાં કુલ્ફી થઈ જાય એવું હતું.
સંકટ સમયની સાંકળ જેવા અમારા મિત્ર ચારુબહેન અને નીતીનભાઈ યાદ આવ્યા. એમને ત્યાં લાઈટ હતી અને એમના ફોન બે ત્રણ વાર આવી ગયા હતા કે અમારે ત્યાં આવી જાવ. જ્યાં સુધી રસ્તાનો બરફ પીગળ્યો નહોતો, ગાડી ચલાવવી બહુ જોખમી હતી, પણ આજે વાંધો આવે એમ નહોતું. તેઓ અમારા ઘરથી ચાર પાંચ માઈલ દુર હતા. હિંમત કરી એમના ઘરે પહોંચી ગયા,
ગરમ ગરમ ચા સાથે ગરમ નાસ્તો, જાણે ભગવાન મળ્યા એવો આનંદ થયો. અકરાંતિયાની જેમ ચા નાસ્તા પર તૂટી પડ્યા. એમણે તો રોકાઈ જવાનો, જમીને જવાનો ખૂબ આગ્રહ કર્યો, પણ આ ભયંકર ઠંડીમાં ઘણા અમારા મિત્રોના ઘરમાં પાણીની પાઈપ તુટવાથી ભારે નુકસાન થયું હતું એટલે ઘર છોડીને ક્યાંય જવાની હિંમત નહોતી. અમારી બાજુમાં જ વૃધ્ધ ભાઈ એકલા રહે છે, એ એમના મિત્રના ઘરે રહેવા ગયા હતાં અને કાલે જ્યારે પાછા અવ્યાં ત્યારે એમના એટિકમાં પાઈપ ફાટી હતી અને બાથરુમની શીલીંગ તુટી ઘરમાં બરફના ચોસલાં પડ્યાં હતા.
બુધવારે મિત્રના ઘરે ચાનાસ્તો કરી અને જમવાનુ ટીફીન લઈ ઘરે આવ્યાં. રાતે બાર વાગે વીજળીદેવી પ્રસન્ન થયાં, જીવમાં જીવ આવ્યો. ગુરુવારે ચાર દિવસે અને લગભગ ૩૬ કલાક લાઈટ વગર રહ્યાં પછી ઘરે ગરમ ગરમ ખિચડી, કઢી, પાપડ, શાક ખાઈ સંતોષનો ઓડકાર લીધો.
હજી એક રાત કાઢવાની બાકી હતી, ગુરુવારની રાતે પાછું તાપમાન ઝીરો ડીગ્રીથી પણ નીચે જવાનુ હતું. અમારા સબડીવીઝનમાં બે ત્રણ ઘરમાં પાઈપ ફાટવાથી થયેલ ભયંકર નુકસાનની વાતો સાંભળી રાતે ઊંઘ ક્યાંથી આવે???
ભારતમાં જ્યારે હતાં ત્યારે વીજળીનો કાપ, પાણીનો કાપ એ બધું સહજ હતું, પણ અમેરિકા જેવા આધુનિક દેશમાં લાખો લોકો વીજળી અને પાણી વગર ત્રણ ત્રણ દિવસ કાઢે એ માનવામાં આવે એવું નહોતું.
આજે શુક્રવાર આવી ગયો. એક અઠવાડિયું એક નવા કદી ના થયેલા રોમાંચકારી, થરથરતાં અનુભવે પસાર થઈ ગયું.
ઈશ્વરને પ્રાર્થના આવી ઘડી ફરીના આવે. સહુની પ્રાર્થના, દુઆએ અમને હેમખેમ રાખ્યાં.
સર્વ આપ્તજનોનો આભાર માનીએ એટલો ઓછો છે.

અસ્તુ,
શૈલા મુન્શા. ફેબ્રુઆરી ૧૯/૨૦૨૧

સુગંધી વાયરા સાથે જુગલબંધી કરી છે મેં,
મુલાયમ મોગરા સાથે જુગલબંધી કરી છે મેં!

મુસીબત આવતી ઝીલી, ભરોસો જાત નો રાખી;
કરમના દાયરા સાથે જુગલબંધી કરી છે મેં!

કરી ના હાર ની પરવા પડે ના દાવ ચોસઠના,
રમતના મોહરા સાથે જુગલબંધી કરી છે મેં!

બતાવે પીઠ કાયર, છોડતાં રણ મોં છુપાવીને,
રણાંગણ મોખરા સાથે જુગલબંધી કરી છે મેં!

કઠણ છે છોડવું આંગણ, વિતાવી જિંદગી આખી,
પિયરના ઊંબરા સાથે જુગલબંધી કરી છે મેં!

શૈલા મુન્શા તા. ફેબ્રુઆરી ૧૩/ ૨૦૨૧

એક શિસ્તબધ્ધ સૈનિક જે સફાઈથી બંદૂક ચલાવી શકે, જે ઝીણવટથી દુશ્મનોએ બિછાવેલી સુરંગ વચ્ચેથી માર્ગ શોધી શકે એ જ કેપ્ટન જ્યારે સૈનિક જીવનના અનુભવો “એક જિપ્સીની ડાયરી” એક આત્મકથાનક પુસ્તક રુપે રજૂ કરે ત્યારે એ કલમની તાકાતનો પરચો મળી જાય.
નરેન્દ્રભાઈનો પ્રથમ પરિચય દાવડાના આંગણામાં જિપ્સીની ડાયરી હપ્તાવાર રજૂ થઈ ત્યારે થયો. પહેલું પ્રકરણ વાંચ્યા પછી દર અઠવાડિએ આતુરતાથી બીજા પ્રકરણની રાહ જોતી.
એમણે મારા દિવ્યાંગ બાળકોના રોજિંદા પ્રસંગો વાંચ્યા અને ક્યારે અમારી મિત્રતા થઈ ગઈ એ ખ્યાલ પણ ના રહ્યો. ૨૦૨૦ના જાન્યુઆરીમાં હું ભારત ગઈ અને એમનું પુસ્તક “જિપ્સીની ડાયરી ખરીદ્યું ત્યારે એમણે “પરિક્રમા” વિશે વાત કરી હતી.
પરિક્રમા જુલાઈ ૨૦૨૦માં છપાયું અને નવેમ્બર મહિનામાં મને કેપ્ટન સાહેબે (જે હમેશ પોતાનો ઉલ્લેખ જિપ્સી તરીકે કરે છે) કેલિફોર્નિઆથી એ પુસ્તક ભેટ રુપે મોકલ્યું.
આખું પુસ્તક વાંચ્યા પછી દિલના ઊંડાણમાંથી જે ભાવ પ્રગટ થયો એ “અદ્ભુત અદ્ભુત અદ્ભુત” સિવાય બીજો કોઈ નહોતો.
૨૦૧૪માં મૂળ પુસ્તક અંગ્રેજીમાં “Full circle” નામે છપાયું. અને નરેન્દ્રભાઈએ જ એનો અનુવાદ ગુજરાતીમાં કર્યો. દસ વર્ષની અથાક મહેનત, કેટલા સંશોધનના પરિણામે આ સુંદર કલાકૃતિ એક નવલકથા રુપે અવતરણ પામી છે. આટલા જ સાહિત્ય સર્જને નરેન્દ્રભાઈ એક ઉચ્ચ કોટિના સાહિત્યકારની હરોળમાં અગ્ર સ્થાન પામી ચુક્યા છે.
પરિક્રમા એક કાલ્પનિક કથા છે કે સત્ય ઘટના એની વિમાસણ અચૂક દરેક વાંચનારના મનમાં જાગશે.
શ્રી કનૈયાલાલ મુન્શી એમની ઐતિહાસિક નવલકથાઓ માટે ગુજરાતી સાહિત્યમાં શિરમોર ગણાય છે. બધા ઐતિહાસિક પાત્રોમાં કાક અને મંજરી કાલ્પનિક પાત્રો હોવાં છતાં મુન્શીની કલમે, એમની વર્ણન શક્તિએ એ પાત્રોને અજર અમર કરી દીધાં, એમ જ પરિક્રમા વાંચતા એના બધા પાત્રો, ખાસ કરીને જગતસિંહ અને શરનદેવી જેવા પાત્રો સાથે આપણે પણ સતત જોડાયેલા રહીએ છીએ.
ચાર વિભાગમાં પથરાયેલી આ સફર સામાન્ય જનજીવનથી શરૂ થઈ,બીજા વિભાગમાં ૧૮૫૭ના વિપ્લવનો ઐતિહાસિક ચિતાર આપી બાબુ કુંવરસિંહ, અમરસિંહ જેવા વિપ્લવકારીઓની અંગ્રેજો સાથે લડાઈ, રિસાલદાર પાંડે, જગતસિંહનુ વિપ્લવી બની ભાગી છુટવું, ત્રીજા વિભાગમાં શરીરના રુંવાડા ખડા કરી દે તેવું ગીરમિટીયાઓની મજુરી, દરિયાઈ સફર, તેના રોમાંચકારી બનાવો, સાન્ડ્રા ડેબીનુ સ્વચ્છતા અભિયાન અને ડોક્ટરને મદદરુપ થવું, વેસ્ટ ઈન્ડીઝ, ગયાનામાં વરસતો જુલમનો કોરડો પાશવતાની હદ ઓળગી દેતો અત્યાચાર એ વર્ણન આબેહુબ દ્રષ્ય તમારી નજર સમક્ષ ખડું કરી દે છે. ચોથા વિભાગમાં દોઢસો વર્ષ પછી ભારત પાછા જઈ પોતાના મૂળ શોધવાના પ્રયત્ન. અમેરિકામાં ઉછરેલા શોન અને સુઝનની પોતાના પૂર્વજોને શોધવાની અગમ્ય લાલસા.
જાન્યુઆરી ૧૯૯૮ બિહારથી શરુ થતી આ કથા રામેશ્વર, રાધાના અવસાન બાદ રુપવતીએ લીધેલી કિશોરની સંભાળ, રાધા અને રુપનુ પાત્રાલેખન, લેખકની વર્ણન શક્તિનો પુરો પરિચય આપે છે.
“કિશોરને અંકમાં લેતા જ રુપના હ્રદયમાં એક ઝણકાર થયો અને તેનામાં આત્મબોધના પ્રકાશનો ધોધ વછૂટ્યો. તેનામાં નવજાગ્રુતિ આવીઃ તેના પરિવારની આ સિંહા કુળની તે હવે એકમેવ નાયિકા હતી. વીર સૈનિકની પુત્રી હતી.”
૧૦૫મી ઈરેગ્યુલર કેવેલ બેંગાલ નેટિવ આર્મી પ્રકરણમાં જગતસિંહને નાના પાસેથી થનગનતો શ્યામલ વછેરો ભેટમાં મળેલ જેનુ નામ એમણે મેઘ રાખ્યું હતું એ દોસ્તીની કહાની, મેઘથી છુટા પડવાની વેદના, જગતસિંહનો પરિણય, શરનદેવીને પ્રથમવાર જોતાંજ મનમાં જાગૃત થયેલા ભાવ, પ્રેમ ખાતર રાજગાદીનો ત્યાગ, સૈન્યમાં ભરતી, રિસાલદાર પાંડે સાથેની યુધ્ધભુમિની કથા, એક પિતા પુત્રનો સંબંધ રિસાલદારનો અંત, એક એક વર્ણન વાંચતા એક કાવ્યમય કથા ગધ્યરુપે પ્રગટ થઈ રહી હોય એવું લાગે છે.
વેસ્ટ ઈન્ડીઝ થી ટ્રીનીદાદની સફર, રામ પરસોદ અને સાંડ્રા ડેબીનુ જીવન, કમલા ગ્રેની પાસે શોન અને સુઝાને સાંભળેલો એમનો ઈતિહાસ કૃષ્ણમુર્તિનુ રહસ્ય શોનના નામકરણ પાછળનો ઈતિહાસ,અને શોન સુઝનનુ બિહાર બાળકીને દત્તક લેવા જવાનુ નિમિત્ત.
પુણ્યભુમિ ભારત યાત્રા દરમિયાન એક પછી એક સગડ શોધી છેવટે રુપવતી સુધી પહોંચવું, શોનને જોતાં રુપવતીના પ્રત્યાઘાત “શોનને જોઈ આ યુવતીનો ચહેરો ભયથી ધોળી પુણી જેવો થઈ ગયો. આંખો પહોળી થઈ ગઈ અને મોંમાંથી સિસકારા જેવા શબ્દો નીકળ્યા, હાય રામ! ભૈયાજી આપ?”
સાથે જ રામપ્રસાદના દિકરા કિશોરના શોનને જોઈ પ્રત્યાઘાત રુપે નીકળેલા શબ્દો, અગલા વર્ષે સાન્તા અને હનુમાનજી પાસે માતાપિતાને પાછા મેળવવાની નાતાલમાં કરેલી માંગણી આ નાતાલમાં આમ પુરી થશે એ તો કિશોરની કલ્પના બહાર હતું.
રુપવતીનો રાજવંશ સાથેનો નાતો અને નાનામાં નાના પાત્રનુ ચિત્રીકરણ એવી કાવ્યમય ભાષામાં કર્યું છે કે દરેક પાત્ર હુબહુ આપણી નજર સમક્ષ ખડું થઈ જાય.
અંતે શોન અને સુક્ઝન દત્તક લીધેલી દિકરી રાણી અને કિશોરને લઈ અમેરિકા જવા નીકળે છે.
શોન જ્યારે કિશોરને આળખી નથી શકતો ત્યારે એ નાનકડા બાળકનુ માનસ ચિત્ર લેખકે એટલું ભાવભર્યું આલેખ્યું છે કે વાચક એ ભાવમાં સામેલ થયા વગર રહી શકતો નથી.
કિશોરના મનના જખમ બેવડાયા. શરીર પર પડેલા જખમમાંથી રક્ત વહે; મન પર પડેલા કાતિલ જખમ તો આંખોમાંથી નીકળતા રંગહીન પ્રવાહી જ દર્શાવે. કિશોરે જ્યારે સાન્ટા પાસે આગલી નાતાલમાં માંગેલ ભેટની વાત કરી તે જ ઘડીએ શોને નક્કી કર્યું ” આ બાળકને તેના પિતાની ખોટ બે-બે વાર સહન કરવાનુ દુઃખ અને દુર્ભાગ્ય ન મળવું જોઈએ. તેની નજરમાં હું શોન નહિ એનો પિતા હતો.”
અંતે શોન અને સુઝન દત્તક લીધેલી દિકરી રાણી અને કિશોરને લઈ અમેરિકા જવા નીકળે છે.
આમ બિહારથી શરુ થયેલી કથા બિહારમાં પુરી થાય છે.
લેખક કેપ્ટન નરેન્દ્ર ફણસે પોતે પણ એક પાત્ર તરીકે કથા પ્રવાહમાં જોડાય છે. કેપ્ટન તરીકે લશ્કરમાંથી નિવૃત થયા બાદ લંડન સ્થાયી થઈ સમાજસેવા વિભાગમાં સર્વિસ ડાયરેક્ટર તરીકે સેવા આપતાં લાઈબ્રેરીમાં શોન અને સુઝનને મળે છે અને એમના પુર્વજોને શોધવા પોતાના સૈનિકજીવન દરમ્યાનના સંપર્કો અને ખાસ બાબુ કુંવરસિંહની યુધ્ધનીતીનો પોતે લશ્કરી ટ્રૈંનિંગ દરમ્યાન કરેલો અભ્યાસ એના પેપર હિંદીમાંથી ભાષાંતર કરી શોનને આપે છે. આ કાલ્પનિક મુલાકાત એટલી સહજ લાગે છે કે સાચે જ આ એક વાસ્તવિક કથા છે.
રઘુરાજપુરના એક પરાક્રમી, સ્વરુપવાન રાજકુંવર થી જગતપ્રતાપસિંહ, રામ પરસોદ ની આસપાસ ફરતી આ કથા એમાં આવતા પ્રસંગો કાલ્પનિક હોય એવું જરા પણ માની શકાતું નથી. માતા પિતાનો ત્યાગ અને છ વર્ષ પછી દેશ છોડતાં પહેલા આખરી મિલન, બધા પ્રસંગો આંખમાં પાણી લાવ્યા વગર રહેતા નથી. ઈતિહાસ અને વિપ્લવ સાથે જોડાયેલ પ્રુષ્ઠભુમિમાં લેખકનુ પોતાનુ દસ દસ વર્ષનુ સંશોધન એમના સૈનિક જીવનનો સંઘર્ષ અને પુરી દુનિયાની પરિક્રમા કરાવતી આ નવલકથાના પાને પાને કાવ્ય ઝરે છે.
એકવાર આ પુસ્તક હાથમાં લીધા પછી એને વાંચ્યા વગર ઊભા ન થવાય. જુદાજુદા કાળપ્રવાહમાં વહેતી હોવાં છતાં નવલકથામાં ક્યાંય વિસંગતા નથી લાગતી.
વાચકોની ઉત્તેજના અને રહસ્યો પરથી પડદો ના હટે એટલે મારી કલમને અહીંયા રોકું છુ, અને બાકીના રસપ્રવાહમાં વહેતા રહેવાનુ વાચક પર છોડું છું.
કેપ્ટન નરેન્દ્ર ફણસેને કોટિ કોટિ સલામ આવું અદ્ભુત સર્જન કરવા બદલ.

અસ્તુ,
શૈલા મુન્શા તા. ફ્રેબુઆરી ૧૩/૨૦૨૧

રક્ષાને વેસ્ટ આફ્રિકાના ઘાનામાં આવેલ નાનકડા શહેર કેપ કોસ્ટમાં આવે હજી અઠવાડિયું જ થયું હતું. પોતાનો રુમ ગોઠવી રહી હતી. સામાન પુરો હજી બેગમાંથી કાઢ્યો નહોતો. જગ્યા સરસ હતી અને રક્ષાને મળેલો અપાર્ટમેન્ટ બીજા માળે હતો. નાનકડા વરંડામાંથી સામે જ ઊછળતો સાગર અને ત્યાંનુ પ્રાકૃતિક સૌંદર્ય જોતાં રક્ષાનુ મન ભરાતું નહી.
ઘણા વખતે જાણે રક્ષાનુ મન પ્રફુલ્લિત થયું હતું.
દરિયા સાથે રક્ષાને કંઈક અજીબ જોડાણ હતું. બાળપણથી યુવા અવસ્થા મુંબઈમાં અને તે પણ પાર્લાના જુહુ વિસ્તારમાં એટલે જુહુ ચોપાટીએ હર રવિવારની સાંજ રેતીમાં રમવું અને ભેળ ખાવી એ ક્રમ બની ગયો હતો. આજ અચાનક સામે ઊછળતાં મોજા જોતા જોતા રક્ષા બાળપણના આરે પહોંચી ગઈ.
પાર્લાની શાળામાં ભણતા ભણતા રક્ષા, અવનિ, દિનકર, મનહરની મૈત્રી ખાસમ ખાસ બની ગઈ. મુગ્ધાવસ્થાના સપના તો ચારેયના કાંક અનેરા જ હતાં પણ વિધીનુ વિધાન કાંઈ જુદું જ હતું. કોલેજમાં રક્ષાએ આર્ટ પસંદ કર્યું અને બાકીના ત્રણે વિજ્ઞાન શાખામાં ગયાં.
અવનિ અને દિનકર વચ્ચે પ્રેમના અંકુર તો કોલેજના પ્રથમ વર્ષથી કોળવા માંડ્યા હતા અને પ્રેમ પરિણયમાં અને લગ્નમાં પરિણમ્યો.
સારી નોકરીની ઓફરે દિનકર અવનિ અમેરિકા આવી ગયા અને જીવનની ઘટમાળમાં પરોવાઈ ગયા. રક્ષા અને મનહર ક્યારેક મળી લેતા અને જુના મિત્રોને યાદ કરી લેતા.
નાગર બ્રાહ્મણ કુટુંબમાં જન્મેલી રક્ષા દેખાવે અતિ સુંદર હતી. કાળી નાગણ સો ચોટલો લહેરાવતી રક્ષા જ્યારે કોલેજમાં આવતી, કંઈ કેટલાય યુવાનોના દિલમાં થી પ્રેમભરી આહ નીકળી જતી. મનહર પણ એમાંથી બાકાત નહોતો. રક્ષાની મૈત્રી તો એના ફાળે હતી પણ પોતાની ઓકાત એ સારી રીતે જાણતો. ક્યાં ઉચ્ચ નાગર કુળમાં જન્મેલી રક્ષા, અને ક્યાં પોતે સુથાર જાતિનો યુવાન!! પોતાના પ્રેમને મનમાં જ ધરબી એ દુરથી રક્ષાની મૈત્રીનો આનંદ માણી લેતો. દિનકર એના આ ગુપ્ત પ્રેમનો સાક્ષી હતો અને ઘણીવાર મનહરને હિંમત કરી રક્ષા પાસે પોતાના પ્રેમને જાહેર કરવા કહેતો પણ ખરો. રક્ષાને પણ આછો પાતળો ખ્યાલ હતો મનહરની લાગણીનો, પણ એ પોતાના પિતાના સ્વભાવને સારી રીતે જાણતી હતી. એના માતા પિતા જ્ઞાતિ બહાર લગ્ન કરાવવા કોઈ કાળે તૈયાર નહિ થાય એટલે એને ક્યારેય મનહર તરફ મૈત્રી સિવાય બીજો ભાવ દર્શાવા દીધો નહિ.
આવી જ અવઢવમાં એની જ જ્ઞાતિના આગળ પડતાં મોભી કુટુંબમાં થી રક્ષાના હાથનુ માંગુ આવ્યું અને રક્ષાના માતા પિતાએ હોંશભેર વધાવી લીધું. ધામધુમથી રક્ષાના લગ્ન મુકેશ સાથે થઈ ગયા.
કાળની ક્રુર થપાટે બે જ વર્ષના ટુંકા લગ્નજીવનમાં મુકેશ કાર અકસ્માતમાં મૃત્યુ પામ્યો અને રક્ષા પર દુખોનો પહાડ તુટી પડ્યો.ઉગતી જુવાનીમાં રક્ષા વિધવા બની. રક્ષાના સાસુ સસરાએ રક્ષાને માથે લાંછન લગાડતાં પોતાના ઘરમાંથી કાઢી મુકી અને એના પિયર મોકલી દીધી.
આજથી ચાલીસ પચાસ વર્ષ પહેલાં વિધવાના ફરી લગ્ન કરવાનો કોઈ જલ્દી વિચાર ના કરે, અને એમાં પણ પ્રતિષ્ઠિત નાતના આગેવાન કુટુંબમાં તો એ વાત કરવી એ લોઢાના ચણા ચાવવા જેવી વાત હતી.
મનહરથી રક્ષાનુ દુઃખ જોવાતું નહોતું, દિવસ રાત એને એ જ વિચાર આવતાં કે કેમ કરી રક્ષાના જીવનને ફરી ખુશીઓ થી ભરી દે. પોતાના મનની વાત ઘરમાં તો કોઈને કરાય એમ નહોતી, એને પોતાનો મિત્ર દિનકર યાદ આવ્યો. એક લાંબો પત્ર લખી મનહરે પોતાના મનની લાગણી અને એનો ઉકેલ દિનકર અને અવનિ પાસે માંગ્યો.
મનહરની ઈચ્છા રક્ષા સાથે ફરી પરણવાની હતી, પણ ભારતમાં રહી એ શક્ય નહોતું. મોકો જોઈ મનહર રક્ષાને મળ્યો અને પોતાના મનની ગોપિત ભાવના, પોતાનો પ્રેમ છતો કર્યો અને રક્ષાને પરણવાની વાત કરી.
રક્ષાના દિલમાં ધરબાયેલો પ્રેમ ફરી જાગૃત થયો, પણ સમાજ; માતાપિતા શું કહેશે એ ચિંતામાં એ ડરતી રહી. આવી વિકટ પરિસ્થિતીમાં દિનકર અવનિએ એક યોજના કરી. અવનિએ રક્ષાને ઘણી હિંમત આપી અને મનહર જેમ કહે તેમ કરવાની સલાહ આપી.
એંજિનિયર થયેલા મનહરને દિનકરની મદદથી કેલિફોર્નિઆની કંપનીમાં નોકરી મળી ગઈ. ઘરના સહુને અજાણ રાખી રક્ષા અને મનહરે ચાર મિત્રોની હાજરીમાં મંદિરમાં લગ્ન કરી બધા જરૂરી ડોક્યુમેંટ્સ અમેરિકા મોકલાવ્યા. દિનકરનો મોટોભાઈ જે મુંબઈમાં જ હતો એની ઘણી મદદ મળી. બધા કાગળ પત્રમાં એના ઘરનુ સરનામુ હતું.
ગ્રીનકાર્ડ સાથે મનહરને પત્નિ સાથે અમેરિકા જવાનો કોલ આવી ગયો. આજથી ચાલીસ વર્ષ પહેલાં અમેરિકા આવવું સહેલું હતું. ખરી મુસીબત હવે હતી, રક્ષાને ઘરમાંથી અમેરિકાની ફ્લાઈટ પકડવા રાતે ઘરમાં થી કેવી રીતે નીકળવું? નવરાત્રિનો સમય હતો અને દિંકરના ભાઈ ભાભીએ પોતાના ઘરે માતાનુ જાગરણ છે એમ કહી રક્ષાને એમના ઘરે રાત રોકાવા રક્ષાના માતા પિતાને મનાવી લીધા.
રક્ષા પહેરેલ કપડે મનહર સાથે અમેરિકા જવા રવાના થઈ.
બીજે દિવસે સવાર સુધી રક્ષા પાછી ના આવી અને માતા પિતાને ખબર પડી કે રક્ષા મનહર સાથે ભાગી ગઈ ત્યારે થોડા દિવસ ખૂબ ઉધામા કર્યાં. દિનકરના ભાઈએ પણ સાચી વાત ના જણાવી, ફક્ત એટલું જ કહ્યું કે અડધી રાતે મનહર આવ્યો હતો અને રક્ષાને લઈને જતો રહ્યો. અમે તો પૂજામાં બેઠા હતાં. અમને કાંઈ ખબર નથી.
રક્ષા, મનહરે કેલિફોર્નિઆની ધરતી પર પગ મુક્યો. દિનકર અને અવનિ એમને લેવા આવ્યાં હતા. દિનકરે બધી વ્યવસ્થા કરી રાખી હતી. પહેલું કામ બે દિવસમાં મનહર રક્ષાના વિધિવત લગ્ન કરાવી અમેરિકન કોર્ટમાં રજિસ્ટ્રેશન કરાવવાનુ કર્યું. અવનિએ પોતાના લગ્નનુ પાનેતર અને ચુડી રક્ષાને પહેરાવી અને હમેશ માટે ભેટમાં આપી દીધી.
બાળપણની મૈત્રી વધુ મજબૂત બની. હસતાં રમતાં પાંત્રીસ વર્ષ નીકળી ગયા. અવનિને ત્યાં એક દિકરીને દિકરો અને રક્ષાને ત્યાં બે દિકરી, એમ સહુનો સંસાર ખુશીઓથી મહેકી રહ્યો. સહુના બાળકો ભણી ગણી પોતાના સંસારમાં ગોઠવાઈ ગયા.
કાળનુ કરવું મનહરને કેન્સર થયું. રક્ષા એ ઘણી ચાકરી કરી, પણ બે વર્ષમાં મનહરનુ અવસાન થયું. રક્ષા સાવ ભાંગી પડી. આ આઘાત એનાથી જીરવાયો નહિ, સતત ઉદાસી અને ડિપ્રેશનમાં રહેવા માંડી. દિકરીઓએ ઘણુ સમજાવી મમ્મીને પોતાની સાથે રહેવાનો આગ્રહ કર્યો, પણ રક્ષા કોઈના પર બોજ બનવા નહોતી માંગતી. અવનિ અને દિનકરનો ઘણો સહારો હતો.
અવનિએ એક સુઝાવ આપ્યો “રક્ષા તું કોઈ સમાજ સેવાનુ કામ કર, તારું મન પરોવાશે અને તું કોઈની મદદ કરી શકીશ . તારું ભણતર પણ કામમાં આવશે. આજે આફ્રિકા અને એવા થોડા પછાત દેશોમાં બાળકોને ભણાવવા, એમને રીતભાત શારિરીક સ્વછતા એવું ઘણૂ શીખવાડવા હમેશ સ્વયંસેવકની જરુર હય છે.”
રક્ષાને આ વાત ગળે ઉતરી ગઈ. આટલા વર્ષોથી અમેરિકામાં રહી એ સ્વમાનભેર જીવવા માંગતી હતી. પૈસાની તો કોઈ કમી નહોતૉ. મનહર અને એની પોતાની બન્નેની સારી નોકરી હોવાથી અને મનહરના અવસાન પછી આવેલા વીમાના પૈસાને લીધે એને કોઈ પાસે હાથ લંબાવો પડે એમ નહોતો.
ગુગલ પર સર્ચ કરતાં રક્ષાને વેસ્ટ આફ્રિકામાં આવેલ ઘાનાના નાનકડા શહેર કેપ કોસ્ટામાં સ્વયંસેવક તરીકે જવાની મંજુરી મળી ગઈ.
રક્ષાના જીવનનો એક નવો અધ્યાય શરૂ થયો. આત્મ સન્માનપૂર્વક જીવવાની, કોઈને મદદરુપ થવાની નવી કેડી મળી ગઈ.

અસ્તુ,

(સત્ય ઘટના પર આધારિત.)

શૈલા મુન્શા તા. ફેબ્રુઆરી ૦૬/૨૦૨૧

ધારીએ હરદમ ક્યાં એવું થાય છે,
ક્ષણમાં જ બાજી હાથથી જાય છે!

હરપળ નિરાશા શ્વાસ રુંધાવતી,
ભીતર છુપાઈ આહ, સમજાય છે!

આરસ નજારો તાજનો શોભતો,
પાયા મહીં તો પ્યાર ધરબાય છે!

, કોઈ સહારો મળશે ના ક્યાંયથી,
આશા ઠગારી તો ય, જોવાય છે!

કરતાં રહ્યાં જ્યાં જિંદગીભર દુર,
જાતાં જ સ્વજન, આંખ ભિંજાય છે!!

શૈલા મુન્શા તા. ફેબ્રુઆરી/૦૬/૨૦૨૧