વિચાર લહેરી

વર્ષો પહેલાની વાત છે. મહારાષ્ટ્ર ગુજરાત હમણાં હમણાં જ તો બે જુદા રાજ્યો બન્યા હતાં. મુંબઈ ભલે મહારાષ્ટ્રની રાજધાની નહોતું, પણ એની ગણના નાણાકીય પાટનગર જેવી જ હતી. એનો દબદબો, શોભા એ જાળવી રહ્યું હતું, અને એનું એક ઉપનગર વિલે પાર્લે એક સાંસ્કૃતિક ધામ જેવું ગણાતું. જુની બાંધણીના બંગલાઓ એની જાહોજલાલી હતી.
એવી જ એક વાડીના બંગલામાં એક ધનાઢ્ય મારવાડી કુટુંબ રહેતું હતું. મબલખ પૈસો અને છોગામાં પિતા વ્યવસાયે ડોક્ટર. બાપ દાદાના જમાનાથી જમીનમાં રોકાણ, અને હજી તો જ્યાં જનજીવન એટલું વિકસ્યું નહોતું ત્યાં પણ કેટલાય એકર જમીન ખરીદી રાખી હતી. બાંકેલાલજીને તો પોતાના ડોક્ટરી વ્યવસાયમાં જરાયે ફુરસદ નહોતી કે જમીનની જાળવણી કે દેખભાળ કરે. બોરીવલીની આગળ તો કોઈ જવાની પણ કલ્પના ના કરે ત્યાં એમણે કેટલીક જમીન ખરીદી રાખી હતી, આ જમીન પર ત્યાંના માફિયાઓની નજર ગીધની જેમ મંડરાતી રહેતી. શરૂઆતમાં તો બાંકેલાલ પાસે જમીન ખરીદવા ફોન આવતાં, પણ સાવ પડતર ભાવે જમીન વેચવા બાંકેલાલ તૈયાર નહોતા.
એમનું કુટુંબ પણ વૃધ્ધિ પામી રહ્યું હતું, બે દીકરા અને બે દીકરીઓથી ઘર ભર્યું ભર્યું હતું. બાળકો મોટા થતાં જતા હતાં અને ભવિષ્યમાં એ જમીન પર ઘર બાંધવાના મનસુબા બાંકેલાલના મનમાં ઘોળાતા.
મોટો દીકરો સ્વભાવે થોડો ધુની, ભણ્યો તો ખરો પણ Autistic. એ જમાનામાં માનસિક વિકલાંગ બાળકોના આ પ્રકાર વિશે લોકોને પુરતી માહિતી નહોતી. Autistic બાળકો ઘણા હોશિયાર હોય, પણ દરેક બાબત એમની મરજી મુજબ થવી જોઈએ. લોકો મોહનને અર્ધા ગાંડામાં જ ગણી લેતા અને શહેરમાં એના લગ્ન માટે યોગ્ય કન્યા મળવાની મુશ્કેલી હોવાથી બાંકેલાલ દૂર ગામડેથી કન્યા શોધી લાવ્યા. મારવાડી રિવાજ મુજબ કન્યાના માતાપિતાએ દીકરીને મોટું દહેજ પણ આપ્યું. મબલખ પૈસો હોવાં છતાં ચમડી તૂટે પણ દમડીના છૂટે એવા સ્વભાવ વાળા બાંકેલાલે બીજા જ વર્ષે વહુના દહેજને પોતાની દીકરીને પરણાવવામાં આપી દીધું.
મોહનની પત્નીથી આ સહન ના થયું, પતિને કહેવાનો તો સવાલ જ નહોતો, કારણ બાંકેલાલ સામે ઘરમાં બોલવાની કોઈની તાકાત નહોતી. સાસુ અને નણંદની જોહુકમી અલગથી!!
વહુએ દીકરાને જન્મ આપ્યો પણ પતિનું ધુનીપણું અને સાસરિયાના ત્રાસથી કંટાળી પંદર દિવસના બાળકને લઈ પાડોશીની મદદથી એણે રાતોરાત પિયરની વાટ પકડી લીધી. થોડા વખતમાં જ મોહનને ભર બપોરે બજાર વચ્ચે માફિયાઓએ ચાકૂના વાર કરી રહેંસી નાખ્યો અને ધમકી આપતાં ગયા કે કોઈ એના શરીરને હાથ પણ લગાડશે તો એની પણ ખેર નહિ રહે.
આટલી ધમકી પછી પણ બાંકેલાલ જમીન વેચવા તૈયાર નહોતા. મુંબઈ વિકસી રહ્યું હતું. લોકો વસઈ, વિરાર સુધી રહેવા જવા લાગ્યા હતાં અને જમીનના ભાવ વધવા માંડ્યા હતાં. મોટા દીકરાના કમોતના આઘાતમાં મા પણ દુનિયા છોડી ગઈ પણ બાંકેલાલની વિચારધારા ના બદલાઈ.
બીજા દીકરાને પરણાવવા પાછો એ જ રસ્તો અપનાવ્યો. દૂર ગામડેથી છોકરી શોધી લાવ્યા. મોટા દહેજ સાથે કન્યા ઘરે આવી.
કહેવત છે કે હાથના કર્યાં હૈયે વાગ્યાં એ જ હાલત બાંકેલાલની થઈ. મોટી દીકરીના સાસરિયાં પણ એવા જ માથાભેર મળ્યાં. બાંકેલાલની સંપત્તિની એમને ખબર હતી અને વહુને રોજ વધુ દહેજ માટે સતાવવા માંડ્યા, છેવટે થાકીને દીકરી પાછી ઘરે આવી ગઈ.
નાની દીકરીને પરણાવી તો ખરી પણ છ મહિનામાં જ એનો પતિ રેલ્વે અકસ્માતમાં મૃત્યુ પામ્યો અને સાસરિયાએ વહુને છપ્પરપગી, વરને ભરખી જનારી કહી ઘરમાંથી કાઢી મુકી.
બાંકેલાલનો નાનો દીકરો એંજિનિયર થઈ નોકરી અર્થે બેંગલોર રહેતો હતો, મહિને બે મહિને અઠવાડિયું રજા પર ઘરે આવે. ઘરમાં બે નણંદોને નાની વહુ પર દાદાગીરી કરવા મોકળું મેદાન મળી ગયું. પોતાના પર થયેલ ત્રાસનો બદલો નાની વહુને સતાવી લેવા માંડ્યા. થોડો વખત તો વહુએ સહન કર્યું, પતિને ફરિયાદ પણ કરી પણ કાંઇ વળ્યું નહિ. સામેના બંગલામાં રહેતા રમેશ જોડે દિલ મળી ગયું અને એક રાતે ઘરની તિજોરી સાફ કરી વહુ રમેશ સાથે ભાગી ગઈ. વહુ પણ ગઈ અને પૈસા પણ ગયા એ આઘાતમાં બાંકેલાલ પણ હ્રદયરોગના હુમલામાં મરણ પામ્યા.
ઘરમાં બે દિકરીઓ અને ભાઈ રહ્યાં પણ કોઈને ખબર નહોતી કે વસઈની જમીનના કાગળીયાં ક્યાં છે અને માફિયાઓએ તો ક્યારની એ જમીન પચાવી પાડી ત્યાં બહુમાળી ઈમારતો ખડી કરી દીધી હતી.
થોડા જ વખતમાં ભાઈનુ કાર એક્સિડન્ટમાં અવસાન થયું અને મોટી બહેન કેન્સરના રોગમાં રિબાઈ રિબાઈને મરી.
વિલે પાર્લેમાં વસતી વધવા માંડી. સાઉથ મુંબઈ પછી પાર્લા ખરીદીના ક્ષેત્રમાં પણ આગળ પડતું ઉપનગર ગણાવા માંડ્યું વાડીઓ તૂટી મકાનો બનવા માંડ્યાં. મોટી મોટી કંપનીઓ કરોડોની કિંમતે જમીન ખરીદવા માંડી. બાંકેલાલના બંગલાનો પણ પચાસ કરોડમાં સોદો થયો અને નાની દીકરીને નવા બંધાયેલા બિલ્ડીંગમાં એક ફ્લેટ પણ મળ્યો, પણ જીવન એકાકી થઈ ગયું. પૈસાનો સદુપયોગ કરી દાન ધરમ કરવાનો વિચારના આવ્યો, ઉલ્ટું સહુને શંકાની નજરે જોતી થઈ ગઈ, જાણે સહુ એનો પૈસો હડપવાની જ તૈયારીમાં હોય!!
મબલખ પૈસો હાથમાં તો આવ્યો, પણ આખું કુટુંબ લોભને કારણ તિતર બિતર થઈ ગયું. કહેવત આવા માણસો પરથી જ પડતી હશે કે “લોભિયા હોય ત્યાં ધૂતારાં ભુખે ના મરે” અને “જેવી કરણી તેવી જ ભરણી”

સત્ય ઘટના પર આધારિત,
અસ્તુ,

શૈલા મુન્શા
www.smunshaw.wordpress.com

સાત વરસનો મનુ ત્રણ વાગ્યે શાળાએથી પાછો આવ્યો ને રવજીભાઈને ઘરની બહાર નીકળતા જોયા.
રાવજીભાઈનો ધંધો દરજીનો. સ્વભાવના સાલસ અને સહુ કોઈના કપડાં પ્રેમથી સીવી આપે. વારે તહેવારે કોઈની સગવડ ના હોય તો ઉધારીમાં પણ કપડાં સીવી આપે. વાત ૧૯૫૩ ૫૪ના જમાનાની. મુંબઈ જેવા શહેરમાં પણ લોકો એકબીજાનો વિશ્વાસ કરે. હેત પ્રેમ અને સંબંધને લોકો માન આપે. સગવડે એકબીજાની ઉધારી ચુકવાય. રવજીભાઈ પણ મહિનાના અંતે એક દિવસ ઉઘરાણીનો રાખે. દુકાન એ દિવસે બંધ હોય.
નાનકડો મનુ શાળાએથી ઘરે આવ્યો અને પિતાને ઉઘરાણી માટે ઘરની બહાર નીકળતા જોયા. મનુના માથે પ્રેમભર્યો હાથ ફેરવતા કહેતા ગયા “મનિયા આજ તો તારા માટે ખાટી મીઠી ગોળીને નાનકડી રમવાની ગાડી લઈ આવીશ, બહુ દિવસથી જીદ કરતો હતોને!” સાથે સાથે સવિતાબહેન “મનિયાની મા ને ” કહેતા ગયા કે રાતે આવતાં મોડું થાશે, ઉઘરાણી માટે ઘણા ઘરાકોને ત્યાં જાવાનુ છે માટે તમે જમીને સુઈ જાજો.
સાત વરસના મનુને માથે પિતાનો એ છેલ્લો પ્રેમભર્યો સ્પર્ષ.
રાવજીભાઈ એ દિવસે બપોરે ઘરેથી બહાર ગયા તે ગયા. એ દિવસને આજની ઘડી, ક્યાં ગયા, એ કોઈને ખબર નથી. બે દિવસ ઘરના લોકોએ બધે શોધખોળ કરી, જાણતા હતાં એટલા ઘરાકોના ઘર ફરી વળ્યા, હોસ્પિટલોમાં કોઈ અકસ્માતનો કેસ આવ્યો છે કે નહિ એની તપાસ કરી, છેવટે થાકીને પોલિસમાં ફરિયાદ નોંધાવી. વરસ સુધી પોલિસ ચોકીએ ધક્કા ખાધા, પણ રાવજી ભાઈનો કોઈ પત્તો ના લાગ્યો.
ઘરમાં સવિતાબહેનનુ જીવવું મુશ્કેલ થતું ગયું. સાસુ સસરાં દિયર સહુ સવિતાબહેનને જવાબદાર ઠેરવવા માંડ્યા. “તું જ છપ્પરપગી છે, અમારા દિકરાને ભરખી ગઈ એવું લાંછન રોજનુ થઈ ગયું”
વરસ દહાડો મેણાંટોણા સાંભળ્યા બાદ સવિતા બહેને પોતાને પિયર જતા રહેવાનું નક્કી કર્યું. પિયરમાં એક ભાઈ ભાભી હતાં, એમની સ્થિતિ પણ સામાન્ય જ હતી એ નો સવિતાબહેનને ખ્યાલ હતો.
માતાના દિલે એક કપરો નિર્ણય કર્યો.
એક રાતે આઠ વરસના મનુને પાસે બેસાડી પુછ્યું ” દિકરા તું ઘરનુ વાતાવરણ જુએ છે, રોજના આ કંકાસથી હું થાકી ગઈ છું, ગામડે મામાને ત્યાં જવાનો વિચાર કરૂં છું, ત્યાં તારે મારી સાથે આવવું છે કે અહીં રહી ભણવું છે. દાદા, દાદી કાકાને મારા પર ગુસ્સો છે, તું તો એમનો લાડકો છે. તારા ભવિષ્યનો વિચાર કરી નિર્ણય લેજે.”
આઠ વરસના મનુ પર એ નાનકડી ઉંમરે કપરો નિર્ણય લેવાનો વારો આવ્યો. એક તરફ મા અને બીજી તરફ પોતાનુ ભવિષ્ય.
કાકાએ ખાતરી આપી કે મનુને મારા દિકરાની જેમ રાખીશ અને સવિતાબહેન કકળતે હૈયે ભાઈને ત્યાં જતા રહ્યાં.
ત્રણ ચાર વર્ષ તો મા દિકરાનો સંપર્ક પત્ર વ્યવહારથી જળવાયો, પણ ધીરે ધીરે ભણવાની લગનમાં મનુનો સંપર્ક માથી છુટતો ગયો. ભણવામાં હોશિયાર અને કિશોરાવસ્થા, મુંબઈનુ જીવન, અને કાકા કાકીના પ્રેમમાં ધીરે ધીરે મનુના દિલમાંથી માતાની છબી ક્યારે ઝાંખી થવા માંડી એનો એને પણ ખ્યાલ ન રહ્યો.
સવિતાબહેન ગામમાં લોકોના ઘરે કપડાં વાસણ કરી ભાઈને જે મદદ થાય એ કરતાં, દિકરાના કાગળની રાહ જોતાં.
યુવાન મનુ કેમિકલ એંજિનીયર થયો, કોઈકે એની કાબેલિયત જોઈ અમેરિકા આગળ ભણવા જવાનું સૂચન કર્યું, સારા નસીબે અને મનુની હોશિયારીને લીધે અમેરિકામાં કેલિફોર્નિઆની બર્ક્લે યુનિવર્સીટીમાં એડમિશન મળી ગયું.
અમેરિકા જતાં પહેલા મનુ પોતાની માને એકવાર મળવા માંગતો હતો. મામાને ગામ કાગળ મોકલ્યો પણ કોઈ ત્યાં નહિ હોવાના શેરા સાથે કાગળ પાછો આવ્યો. હવે મા ક્યાં છે, એનુ સરનામુ શું છે, કાંઈ ખબર નહોતી. કાકાને પુછ્યું તો એમને પણ કોઈ ખબર નહોતી. છેવટે મનુને પોતાના ફોઈ યાદ આવ્યાં જે દ્વારકા રહેતા હતા અને માતાનુ ગામ પણ ક્યાંક ત્યાં જ હતું એવું મનુને યાદ હતું.
દ્વારકા પહોંચી મનુએ ફોઈને આજીજી કરી, “ફોઈ મહેરબાની કરી મને એકવાર મા નો મેળાપ કરાવો.” લાગણીશીલ ફોઈએ તરત જ પોતાના દિકરાને ગામ મોકલ્યો.અને ભાભીને સાથે લઈ આવવાની તાકીદ કરી. મામા મામીના અવસાન બાદ મા એ જ ગામમાં બીજા નાનકડાં ઘરમાં રહેતી હતી. માંડ માંડ માતા ના સગડ મળ્યા અને બાર વર્ષે મા દિકરાનું મિલન થયું. મનુની આંખમાંથી પસ્તાવાના અને મા ની આંખમાંથી સ્નેહના આંસુ સરવા માંડ્યા. ફુઆએ હસતાં હસતાં સવિતા બહેનને કહ્યું “તમારો દિકરો અમેરિકા જાય છે, એને પૈસાની જરૂર છે, તમે કાંઈ મદદ કરશો?”
આટલા વર્ષોથી લોકોના ઘરના કપડાં વાસણ કરી સવિતાબહેને જે પૈસા મળતાં એમાંથી ભાઈ ભાભીને પોતાનો ખર્ચ આપી થોડા થોડા રૂપિયા ક્યારેક દિકરાને મળીશ એ આશમાં ભેગા કર્યાં હતા તે ચારસો રૂપિયા તરત કમખાના ગજવામાંથી કાઢી દિકરાની હથેલીમાં ધરી દિધાં.
મનુને અમેરિકા જવાની મુડી ભેગી કરવામાં સહુ પ્રથમ દાન મા પાસેથી મળ્યું. મા દિકરાને એક જ અફસોસ રહ્યો, રાવજીભાઈના જિવ્યાં મર્યાં ના કોઈ વાવડ આજ સુધી ના મળ્યાં!
અમેરિકા આવી મનુએ માસ્ટર ડીગ્રી મેળવી અને સાથે ભણતી માલતી સાથે લગ્ન કર્યાં. સરસ મજાની નોકરી મળી અને જેવું અમેરિકાનુ નાગરિત્વ મળ્યું, મનુએ માલતીની સમ્મતિથી માને અમેરિકા બોલાવી લીધી.
જિંદગીભર કરેલી મજુરી, દિકરાનો વિરહ; સઘળી તપસ્યાનો અંત આવ્યો. અમેરિકા આવી સવિતાબહેન સત્તર વર્ષ દિકરા વહુ સાથે રહ્યાં, ફક્ત દિકરા વહુનો પ્રેમ જ નહિ પણ બબ્બે પૌત્રીઓના પ્રેમનું વળતર પામી સવિતાબહેન સ્વર્ગે સિધાવ્યા.

શૈલા મુન્શા તા. ૦૬/૧૨/૨૦૨૧

રક્ષાને વેસ્ટ આફ્રિકાના ઘાનામાં આવેલ નાનકડા શહેર કેપ કોસ્ટમાં આવે હજી અઠવાડિયું જ થયું હતું. પોતાનો રુમ ગોઠવી રહી હતી. સામાન પુરો હજી બેગમાંથી કાઢ્યો નહોતો. જગ્યા સરસ હતી અને રક્ષાને મળેલો અપાર્ટમેન્ટ બીજા માળે હતો. નાનકડા વરંડામાંથી સામે જ ઊછળતો સાગર અને ત્યાંનુ પ્રાકૃતિક સૌંદર્ય જોતાં રક્ષાનુ મન ભરાતું નહી.
ઘણા વખતે જાણે રક્ષાનુ મન પ્રફુલ્લિત થયું હતું.
દરિયા સાથે રક્ષાને કંઈક અજીબ જોડાણ હતું. બાળપણથી યુવા અવસ્થા મુંબઈમાં અને તે પણ પાર્લાના જુહુ વિસ્તારમાં એટલે જુહુ ચોપાટીએ હર રવિવારની સાંજ રેતીમાં રમવું અને ભેળ ખાવી એ ક્રમ બની ગયો હતો. આજ અચાનક સામે ઊછળતાં મોજા જોતા જોતા રક્ષા બાળપણના આરે પહોંચી ગઈ.
પાર્લાની શાળામાં ભણતા ભણતા રક્ષા, અવનિ, દિનકર, મનહરની મૈત્રી ખાસમ ખાસ બની ગઈ. મુગ્ધાવસ્થાના સપના તો ચારેયના કાંક અનેરા જ હતાં પણ વિધીનુ વિધાન કાંઈ જુદું જ હતું. કોલેજમાં રક્ષાએ આર્ટ પસંદ કર્યું અને બાકીના ત્રણે વિજ્ઞાન શાખામાં ગયાં.
અવનિ અને દિનકર વચ્ચે પ્રેમના અંકુર તો કોલેજના પ્રથમ વર્ષથી કોળવા માંડ્યા હતા અને પ્રેમ પરિણયમાં અને લગ્નમાં પરિણમ્યો.
સારી નોકરીની ઓફરે દિનકર અવનિ અમેરિકા આવી ગયા અને જીવનની ઘટમાળમાં પરોવાઈ ગયા. રક્ષા અને મનહર ક્યારેક મળી લેતા અને જુના મિત્રોને યાદ કરી લેતા.
નાગર બ્રાહ્મણ કુટુંબમાં જન્મેલી રક્ષા દેખાવે અતિ સુંદર હતી. કાળી નાગણ સો ચોટલો લહેરાવતી રક્ષા જ્યારે કોલેજમાં આવતી, કંઈ કેટલાય યુવાનોના દિલમાં થી પ્રેમભરી આહ નીકળી જતી. મનહર પણ એમાંથી બાકાત નહોતો. રક્ષાની મૈત્રી તો એના ફાળે હતી પણ પોતાની ઓકાત એ સારી રીતે જાણતો. ક્યાં ઉચ્ચ નાગર કુળમાં જન્મેલી રક્ષા, અને ક્યાં પોતે સુથાર જાતિનો યુવાન!! પોતાના પ્રેમને મનમાં જ ધરબી એ દુરથી રક્ષાની મૈત્રીનો આનંદ માણી લેતો. દિનકર એના આ ગુપ્ત પ્રેમનો સાક્ષી હતો અને ઘણીવાર મનહરને હિંમત કરી રક્ષા પાસે પોતાના પ્રેમને જાહેર કરવા કહેતો પણ ખરો. રક્ષાને પણ આછો પાતળો ખ્યાલ હતો મનહરની લાગણીનો, પણ એ પોતાના પિતાના સ્વભાવને સારી રીતે જાણતી હતી. એના માતા પિતા જ્ઞાતિ બહાર લગ્ન કરાવવા કોઈ કાળે તૈયાર નહિ થાય એટલે એને ક્યારેય મનહર તરફ મૈત્રી સિવાય બીજો ભાવ દર્શાવા દીધો નહિ.
આવી જ અવઢવમાં એની જ જ્ઞાતિના આગળ પડતાં મોભી કુટુંબમાં થી રક્ષાના હાથનુ માંગુ આવ્યું અને રક્ષાના માતા પિતાએ હોંશભેર વધાવી લીધું. ધામધુમથી રક્ષાના લગ્ન મુકેશ સાથે થઈ ગયા.
કાળની ક્રુર થપાટે બે જ વર્ષના ટુંકા લગ્નજીવનમાં મુકેશ કાર અકસ્માતમાં મૃત્યુ પામ્યો અને રક્ષા પર દુખોનો પહાડ તુટી પડ્યો.ઉગતી જુવાનીમાં રક્ષા વિધવા બની. રક્ષાના સાસુ સસરાએ રક્ષાને માથે લાંછન લગાડતાં પોતાના ઘરમાંથી કાઢી મુકી અને એના પિયર મોકલી દીધી.
આજથી ચાલીસ પચાસ વર્ષ પહેલાં વિધવાના ફરી લગ્ન કરવાનો કોઈ જલ્દી વિચાર ના કરે, અને એમાં પણ પ્રતિષ્ઠિત નાતના આગેવાન કુટુંબમાં તો એ વાત કરવી એ લોઢાના ચણા ચાવવા જેવી વાત હતી.
મનહરથી રક્ષાનુ દુઃખ જોવાતું નહોતું, દિવસ રાત એને એ જ વિચાર આવતાં કે કેમ કરી રક્ષાના જીવનને ફરી ખુશીઓ થી ભરી દે. પોતાના મનની વાત ઘરમાં તો કોઈને કરાય એમ નહોતી, એને પોતાનો મિત્ર દિનકર યાદ આવ્યો. એક લાંબો પત્ર લખી મનહરે પોતાના મનની લાગણી અને એનો ઉકેલ દિનકર અને અવનિ પાસે માંગ્યો.
મનહરની ઈચ્છા રક્ષા સાથે ફરી પરણવાની હતી, પણ ભારતમાં રહી એ શક્ય નહોતું. મોકો જોઈ મનહર રક્ષાને મળ્યો અને પોતાના મનની ગોપિત ભાવના, પોતાનો પ્રેમ છતો કર્યો અને રક્ષાને પરણવાની વાત કરી.
રક્ષાના દિલમાં ધરબાયેલો પ્રેમ ફરી જાગૃત થયો, પણ સમાજ; માતાપિતા શું કહેશે એ ચિંતામાં એ ડરતી રહી. આવી વિકટ પરિસ્થિતીમાં દિનકર અવનિએ એક યોજના કરી. અવનિએ રક્ષાને ઘણી હિંમત આપી અને મનહર જેમ કહે તેમ કરવાની સલાહ આપી.
એંજિનિયર થયેલા મનહરને દિનકરની મદદથી કેલિફોર્નિઆની કંપનીમાં નોકરી મળી ગઈ. ઘરના સહુને અજાણ રાખી રક્ષા અને મનહરે ચાર મિત્રોની હાજરીમાં મંદિરમાં લગ્ન કરી બધા જરૂરી ડોક્યુમેંટ્સ અમેરિકા મોકલાવ્યા. દિનકરનો મોટોભાઈ જે મુંબઈમાં જ હતો એની ઘણી મદદ મળી. બધા કાગળ પત્રમાં એના ઘરનુ સરનામુ હતું.
ગ્રીનકાર્ડ સાથે મનહરને પત્નિ સાથે અમેરિકા જવાનો કોલ આવી ગયો. આજથી ચાલીસ વર્ષ પહેલાં અમેરિકા આવવું સહેલું હતું. ખરી મુસીબત હવે હતી, રક્ષાને ઘરમાંથી અમેરિકાની ફ્લાઈટ પકડવા રાતે ઘરમાં થી કેવી રીતે નીકળવું? નવરાત્રિનો સમય હતો અને દિંકરના ભાઈ ભાભીએ પોતાના ઘરે માતાનુ જાગરણ છે એમ કહી રક્ષાને એમના ઘરે રાત રોકાવા રક્ષાના માતા પિતાને મનાવી લીધા.
રક્ષા પહેરેલ કપડે મનહર સાથે અમેરિકા જવા રવાના થઈ.
બીજે દિવસે સવાર સુધી રક્ષા પાછી ના આવી અને માતા પિતાને ખબર પડી કે રક્ષા મનહર સાથે ભાગી ગઈ ત્યારે થોડા દિવસ ખૂબ ઉધામા કર્યાં. દિનકરના ભાઈએ પણ સાચી વાત ના જણાવી, ફક્ત એટલું જ કહ્યું કે અડધી રાતે મનહર આવ્યો હતો અને રક્ષાને લઈને જતો રહ્યો. અમે તો પૂજામાં બેઠા હતાં. અમને કાંઈ ખબર નથી.
રક્ષા, મનહરે કેલિફોર્નિઆની ધરતી પર પગ મુક્યો. દિનકર અને અવનિ એમને લેવા આવ્યાં હતા. દિનકરે બધી વ્યવસ્થા કરી રાખી હતી. પહેલું કામ બે દિવસમાં મનહર રક્ષાના વિધિવત લગ્ન કરાવી અમેરિકન કોર્ટમાં રજિસ્ટ્રેશન કરાવવાનુ કર્યું. અવનિએ પોતાના લગ્નનુ પાનેતર અને ચુડી રક્ષાને પહેરાવી અને હમેશ માટે ભેટમાં આપી દીધી.
બાળપણની મૈત્રી વધુ મજબૂત બની. હસતાં રમતાં પાંત્રીસ વર્ષ નીકળી ગયા. અવનિને ત્યાં એક દિકરીને દિકરો અને રક્ષાને ત્યાં બે દિકરી, એમ સહુનો સંસાર ખુશીઓથી મહેકી રહ્યો. સહુના બાળકો ભણી ગણી પોતાના સંસારમાં ગોઠવાઈ ગયા.
કાળનુ કરવું મનહરને કેન્સર થયું. રક્ષા એ ઘણી ચાકરી કરી, પણ બે વર્ષમાં મનહરનુ અવસાન થયું. રક્ષા સાવ ભાંગી પડી. આ આઘાત એનાથી જીરવાયો નહિ, સતત ઉદાસી અને ડિપ્રેશનમાં રહેવા માંડી. દિકરીઓએ ઘણુ સમજાવી મમ્મીને પોતાની સાથે રહેવાનો આગ્રહ કર્યો, પણ રક્ષા કોઈના પર બોજ બનવા નહોતી માંગતી. અવનિ અને દિનકરનો ઘણો સહારો હતો.
અવનિએ એક સુઝાવ આપ્યો “રક્ષા તું કોઈ સમાજ સેવાનુ કામ કર, તારું મન પરોવાશે અને તું કોઈની મદદ કરી શકીશ . તારું ભણતર પણ કામમાં આવશે. આજે આફ્રિકા અને એવા થોડા પછાત દેશોમાં બાળકોને ભણાવવા, એમને રીતભાત શારિરીક સ્વછતા એવું ઘણૂ શીખવાડવા હમેશ સ્વયંસેવકની જરુર હય છે.”
રક્ષાને આ વાત ગળે ઉતરી ગઈ. આટલા વર્ષોથી અમેરિકામાં રહી એ સ્વમાનભેર જીવવા માંગતી હતી. પૈસાની તો કોઈ કમી નહોતૉ. મનહર અને એની પોતાની બન્નેની સારી નોકરી હોવાથી અને મનહરના અવસાન પછી આવેલા વીમાના પૈસાને લીધે એને કોઈ પાસે હાથ લંબાવો પડે એમ નહોતો.
ગુગલ પર સર્ચ કરતાં રક્ષાને વેસ્ટ આફ્રિકામાં આવેલ ઘાનાના નાનકડા શહેર કેપ કોસ્ટામાં સ્વયંસેવક તરીકે જવાની મંજુરી મળી ગઈ.
રક્ષાના જીવનનો એક નવો અધ્યાય શરૂ થયો. આત્મ સન્માનપૂર્વક જીવવાની, કોઈને મદદરુપ થવાની નવી કેડી મળી ગઈ.

અસ્તુ,

(સત્ય ઘટના પર આધારિત.)

શૈલા મુન્શા તા. ફેબ્રુઆરી ૦૬/૨૦૨૧

સુરેખા આજે બહુ ખુશ હતી. સવારથી ઘરમાં ચહલપહલ થઈ રહી હતી. લાડકી પૌત્રી સુલક્ષણાનો ઉત્સાહ ચરમ સીમાએ પહોંચ્યો હતો. બધી તૈયારી એની દેખરેખ હેઠળ અને એની મરજી પ્રમાણે જ થઈ રહી હતી. આખરે એ જ તો ઘરની બોસ હતી.
સવારના પહોરમાં સુલુ (લાડકી સુલક્ષણાનુ લાડકું નામ) દાદીના રૂમમાં ધસી આવી, હાથમાં સુંદર મઝાની સાડી હતી.
“દાદી,તારે આ સાડી પહેરવાની છે. તારું કબાટ ખોલ, મને તારો બધો દાગીનો બતાવ. હું કહું એ જ દાગીનો તારે પહેરવાનો છે. દાદાજીનો સૂટ તૈયાર છે, એમણે પણ એ જ પહેરવાનો છે.”
પૌત્રીના એ અઢળક વરસતા પ્રેમને દાદી મીઠી મુસ્કાન સાથે માણી રહી હતી.
“સુલુ તારા હુકમની વિરુધ્ધ જવાની આ ઘરમાં કોઈની હિંમત છે?” કહી દાદી ખડખડાટ હસી પડી, સાથે સાથે આંખમાં ઝળઝળિયાં આવી ગયા.
આ હસતી ઉછળતી હરિણીસી સુલુ થોડા મહિનામાં પરણીને એના ઘરે જશે અને આ ઘર સૂનુ થઈ જશે, પણ આજના દિવસે સુલુ કોઈને ઉદાસ રહેવા દે એવું ક્યાં બનવાનુ હતું, એની વહાલી દાદીની આજે ૭૫મી વર્ષગાંઠની ભવ્ય પાર્ટીનુ આયોજન સુલુએ કર્યું હતું. એની ઈચ્છા તો દાદીને સુરપ્રાઈસ આપવાની હતી, પણ પપ્પા અને મમ્મી બન્ને એ સુલુને સમજાવી, “બેટા આ ઉંમરે દાદીને સરપ્રાઈસ આપવું સારૂં નહિ. તું પાર્ટી આપ પણ દાદીને કહીને. થોડા દિવસ પહેલા દાદીની તબિયત અચાનક ખરાબ થઈ ગઈ હતી એ તું ભુલી ગઈ?” અને સુલુ સમજી ગઈ.
સાંજની પાર્ટીમાં સહુ સુરેખાને અભિનંદન આપતા હતાં. જુના મુવીના સુરેખાની પસંદગીના ગીતો ડીજે વગાડતો હતો. સ્થૂળ સ્વરૂપે સુરેખા ત્યાં હાજર હતી, પણ મન એનુ બાળપણને ઓવારે પહોંચી ગયું હતું.
ધનાઢ્ય કુટુંબમાં જન્મેલી સુરેખાને નોકર ચાકરની કમી નહોતી. એક મોટોભાઈ અને માતા પિતા નાનકડો સુખી સંસાર. નાનપણથી સુરેખા ભણવા સાથે ઈતર પ્રવૃતિમાં ભાગ લેતી. આસ પડોશમાં સહુની લાડકી, એમાં પણ જમનાકાકીને કરસનદાસના ઘરમાં એની પાકી બહેનપણી. બીજું ઘર જ જાણે સુરેખા માટે. જમનાકાકીને આઠ બાળકો, ચાર દિકરાને ચાર દિકરી, મોટો વસ્તાર.એમાં સુરેખા પણ સહેલાઈથી ભળી જાય.
યૌવનને પહેલે પગથિયે પહોંચતા તો સુરેખાને હૈયે જમનાકાકીનો નાનો દિકરો સુનીલ વસી ગયો. સુનીલની આંખોમાં પણ સુરેખા માટે પ્રેમ દેખાતો. સુનીલની બહેન ભાવના એમના પ્રેમની ગુપ્ત સાથીદાર બની, ચિઠ્ઠિની આપ લે કરનાર ટપાલી બની. ધીરેધીરે વાત બન્ને ઘરના વડિલોના કાન સુધી પહોંચી. જમનાકાકીને તો સુરેખા આમ પણ ગમતી હતી, નાનપણથી નજર સામે મોટી થતી જોઈ હતી એમને તો આ સંબંધ લગ્નમાં પરિણમે એમાં જરાય વાંધો નહોતો, પણ સુરેખાના પપ્પા મમ્મીને એક જ ચિંતા હતી. નાના કુટુંબમાં ઉછરેલી સુરેખા એ બહોળા કુટુંબની જવાબદારી ઉપાડી શકશે?
આમ તો કરસનદાસની વિચારસરણી પણ જમાનાથી ખૂબ આગળ હતી. કુટુંબનો પ્રેમ અને લાગણી હમેશ રહે એટલા માટે દુરંદેશી વાપરી તેઓ દિકરાઓને લગ્ન પછી થોડો વખત સાથે રાખી જુદું ઘર માંડી આપતા આમ દરેક દિકરો સ્વતંત્ર અને આમ કુટુંબથી જોડાયેલો પણ રહેતો.
સુરેખાને પોતાના પર વિશ્વાસ હતો અને બન્ને કુટુંબની સમ્મતિથી સુરેખા, સુનીલના લગ્ન થઈ ગયા.
બે વર્ષમાં સુરેખાએ દિકરાને જન્મ અપ્યોને હસતાં ખુશીના દિવસો પસાર થવા માંડયા.
કુદરતને આ ખુશી મંજૂર નહોતી. કાળની પહેલી થાપટ વાગી અને વીસ દિવસના આંતરે કરસનદાસના બે જમાઈનુ અવસાન થયું, બે દિકરી વિધવા થઈ. મોટી દિકરીનુ ઘર તો ખમતીધર હતું, પણ નાની દિકરીની સ્થિતિ સામાન્ય અને ત્રણ બાળકોની જવાબદારી. કરસનદાસે દિકરાઓની સમ્મતિથી એક ફંડ દિકરી માટે જુદું રાખ્યું, પણ દિકરીએ નોકરી કરી સ્વમાનભેર જીવવાનુ નક્કી કર્યું.
વિધીની વક્રતા કે બે જુવાન દિકરી અને નાનકડા દિકરાને મુકી ચાર વર્ષમાંએ દિકરી પણ અકસ્માતમાં અવસાન પામી. મન પર પથ્થર મુકી કરસનદાસે મોટી દિકરી નિમિષાને પરણાવી નેહા અને નલીન બન્ને દિકરી, દિકરાને પોતાની સાથે રહેવા બોલાવી દીધાં.
સુરેખાને માથે પોતાના દિકરા સાથે આ બન્નેને સાચવવાની જવાબદારી આવી ગઈ. નલીન તો નાનો હતો, પણ નેહા યૌવને પગથાર હતી. સુરેખાએ નેહાને પાંખમાં લીધી, એની લાગણીને ઠેસ ના પહોંચે એની પુરતી કાળજી લીધી. પોતાના એક નહિ પણ ત્રણ સંતાન છે એવી રીતે સહુને સંભાળી લીધા, ત્યાં સુધી કે નેહાના આવ્યા પછી સુરેખા સુનીલ ક્યાંય ફરવા પણ નેહા, નલીન ને મુકીને ન જતાં
કોઈકવાર ઈશ્વર પણ સાચા માણસની જ કસોટી કરતાં થાકતો નથી. હજી તો કરસનદાસ જમનાકાકી, સુરેખા સુનીલ આઘાતમાંથી બહાર આવે ત્યાં બીજો વજ્રાઘાત થયો. સુનીલથી મોટો ભાઈ અચાનક ગંભીર બિમારીમાં સપડાયો અને જોતજોતામાં તો પત્ની બાળકોને રડતાં મુકી અવસાન પામ્યો. આ ઘા થી કરસનદાસ ભાંગી પડ્યાં, પણ સુરેખાએ મન મક્કમ કરી લીધું.

સુનીલતો ભાઈ હતો, એણે ભાઈના દિકરાને ધંધામાં પલોટવાનુ, તૈયાર કરવાનુ માથે લીધું, પણ સુરેખા જે ઘરની વહુ અને પારકી જણી કહેવાય એને એક મા બની સહુની જવાબદારી હસતાં મુખે ઉપાડી લીધી. નેહા નલીનની તો મા બની ચુકી જ હતી પણ હવે જેઠાણીની પણ બહેન બની ગઈ. કશે પણ ફરવા જવાનુ વિદેશની મુસાફરી ક્યાંય સુરેખા સુનીલ ભાભીને સાથે લીધાં વગર ના જતા.
સુરેખાએ પોતાનુ એક અલગ વ્યક્તિત્વ પણ વિકસાવ્યું. પાડોશની શાળામાં લાઈબ્રેરીમાં મદદ કરવાની શરૂઆત કરી અને ધીમે ધીમે મેનેજ્મેંટ માં અગત્યનો હોદ્દો સ્વીકાર્યો, શાળાને ઈન્ટરનેશનલ લેવલ સુધી પહોંચાડી.
વખત આવ્યે નેહાને ધામધૂમથી પરણાવી. નેહાને નિમિષાની મા બની ક્યારેય માતાની ખોટ સાલવા ના દીધી. નિમિષા, નેહા માટે સુરેખા મામી માં થી ક્યારે ફક્ત મા બની ગઈ એ સમજવાની જરૂર પણ ના રહી.
સુલુ દાદીનો ખભો ઢંઢોળી બોલી રહી હતી, દાદી દાદી ક્યાં ખોવાઈ ગયા, જુઓ સામે પડદા પર લંડનથી તમારા માટે નિમિષા ફોઈ અને નેહાફોઈ તમને ૭૫મી વર્ષગાંઠની શુભેચ્છા આપી રહ્યાં છે અને મારા લગનમાં જરૂરથી આવવાનુ પ્રોમિસ પણ આપી રહ્યાં છે.
સુરેખા આજે ખૂબ ખુશ હતી, ૭૫ વર્ષનુ સરવૈયું જમા ખાતામાં હતું, સ્નેહાળ પરિવાર સાથે બે દિકરીઓનો મા બનવાનુ અનોખું નજરાણુ મળ્યું હતું.

(સત્ય ઘટના પર આધારિત)

શૈલા મુન્શા તા. ૦૭/૦૫/૨૦૨૦

દિપક માતા પિતાનુ એકનુ એક સંતાન. ઘણા ડોક્ટર,ઘણી માનતા, બાધા, દોરાધાગા પછી બાર વર્ષે શારદા શેઠાણીનો ખોળો ભરાયો. પુરૂષોત્તમ શેઠને ત્યાં આનંદ મંગલનો માહોલ રચાઈ ગયો.
પુરૂષોત્તમભાઈ કાપડ બજારના જાણીતા વેપારી. વીસ વર્ષની ઉંમરે ગામ છોડી નોકરીની આશાએ મુંબઈ પ્રયાણ કર્યું. ભણતર કાંઈ ખાસ નહિ, બસ મહેનત કરવાની લગન. કાપડ બજારમાં ગાંસડી ઉપાડવાથી કામની શરૂઆત કરી, આપબળે આગળ આવ્યા અને આજે એ જ કાપડ બજારના જાણીતા વેપારી તરીકે માન મોભાના અધિકારી બન્યા.
નવ મહિને શારદા શેઠાણીએ પુત્રરત્નને જન્મ આપ્યો, નોકર ચાકરથી ઉભરાતા ઘરમાં બાળકની કિલકારીનો અવાજ ગુંજવા માંડ્યો. લાડલા દિકરાનુ, કુળને આગળ વધારનાર કુળદિપકનુ નામ જ દિપક રાખ્યું.
પાણી માંગતા દુધ હાજર થાય એવી દોમ દોમ સાહ્યબીમાં દિપક નો ઉછેર થવા માંડ્યો. ધનની કોઈ કમી નહોતી ને દિપકની કોઈ માંગ અધુરી રહેતી નહોતી.
મધનુ એક ટીપું પડેને કીડીઓનુ ઝુંડ જામી જાય એમ દિપક જેમ જેમ મોટો થતો ગયો, લાલચી મિત્રોનુ ઝુંડ એની આસપાસ મંડરાવા માંડ્યું.
ટ્યુશન ટિચરોની મહેરબાનીએ જેમતેમ બારમુ ધોરણ પાસ કર્યું અને પિતાની લાગવગે કોલેજમાં પ્રવેશ કર્યો.
દિપકની સ્વછંદતાને છુટો દોર મળી ગયો. દુનિયામાં આવી સ્વછંદતાને પોષનારાઓની ક્યાં કમી હોય છે? પારકે પૈસે મોજ કરવી સહુને ગમે છે.
પૈસાના જોરે બધું જ ખરીદી શકાય એ અભિમાનમાં રાચતા દિકરાની અધોગતિથી મા નુ દિલ કકળી ઉઠતું, પણ દિકરો કાબુ બહાર હતો, પુરૂષોત્તમભાઈ માટે હાથના કર્યાં હૈયે વાગ્યાં જેવી સ્થિતિ હતી.
સીધી સમજાવટની કોઈ અસર થાય એમ નહોતી, છેવટે સીધી આંગળીએ ઘી ના નીકળે તો આંગળી ટેઢી કરવી પડે એ યુક્તિ અજમાવી દિપકને અમેરિકા ભણવા જવાની લાલચ આપી.
ડુંગરા હમેશ દુરથી જ રળિયામણા લાગે એમ અમેરિકાની ચમક, વધુ આઝાદી, કોઈની રોકટોક નહિ એ ભ્રમમાં જીવતા દિપકને તો તાલાવેલી લાગી અમેરિકા જવાની.
ન્યુયોર્કની કોલંબિઆ યુનિવર્સિટીમાં એડમિશન મળી ગયું. પપ્પાએ જતી વખતે તાકીદ કરી “દિકરા ત્યાં રહેવા, ભણવાનો એક વરસનો બધો ખર્ચ હું ઉપાડીશ, પણ પછી તારે જાતમહેનત કરવી પડશે.અમે ઈચ્છીએ છીએ કે તું જ્યારે પાછો આવે ત્યારે તારૂં જ્ઞાન આપણા ધંધાને વિકસાવવામાં કામ લાગે. અહીં જે છે એ તારું જ છે, એને સાચવવું, એમાં વધારો કરવો અથવા એનુ ધનોત પનોત કાઢવું તારા હાથમાં છે,”
દિપકે અમેરિકા આવી કોલેજ કેમ્પસમાં રહી ભણવાનુ શરું કર્યું. વખત જતાં એને જોયું કે અહીં પૈસાદાર કે ગરીબ જેવું કાંઈ નથી વિધ્યાર્થી પાર્ટ ટાઈમ નોકરી કરી પોતાની ફી ભરે છે, કોઈને કોઈની પ્ણ વાતમાં દખલગીરી કરવાની આદત નથી. એક નવી દુનિયાનો અનુભવ થવા માંડ્યો.
૨૦૧૯ સપ્ટેમ્બરના નવા સત્રથી દિપકે કોલંબિઆ યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ શરૂ કર્યો,
માર્ચ ૨૦૨૦ અવતાં સુધીમાં દુનિયા કોરોના વાઈરસના ભરડાંમા ઝડપાઈ ચુકી હતી. ચીનથી ફેલાયેલો આ વાઈરસ હવા દ્વારા નહિ પણ માનવ દ્વારા ફેલાતો હતો, કોઈની છીંક, કોઈની ઉધરસથી ફેલાતો વાઈરસ જે વસ્તુ પર હોય એને અજાણતા હાથ લાગે અને એ હાથે આપણે આપણા મોઢાને અડીએ અને આપણે વાઈરસના શિકાર બનીએ. વાઈરસને ફેલાતો અટકાવવા શાળા, કોલેજો, જાહેર પાર્ક, બધું બંધ કરવામાં આવ્યું.
દિપક પણ રજા પડતાં પોતાના મિત્ર સાથે એના ઘરે ન્યુયોર્ક રહેવા આવી ગયો. મમ્મી પપ્પાના ફોન પર ફોન આવવા માંડ્યા, “દિકરા તું પાછો આવી જા, દિપકે પણ પાછા જવાની તૈયારી કરવા માંડી, પણ અફસોસ દિપક કોરોનાની ઝપટમાં આવી ગયો.
શરદીને બે દિવસ પછી તાવની શરૂઆત અને પાંચ દિવસ પછી સખત તાવ અને શ્વાસ લેવામાં તકલીફ સાથે હોસ્પિટલમાં દાખલ કરવામાં આવ્યો.
વેન્ટીલેટર સાથે જીવન મરણ વચ્ચે ઝોલા ખાતાં દિપકને ડોક્ટરોના અથાક પ્રયત્ને મોતના મુખમાં થી બચાવી લીધો.
હોસ્પિટલથી ઘરે જતાં ડોક્ટરે દિપકને કહ્યું, “તમારે હોસ્પિટલમાં રહેવાના તો નહિ, પણ વેન્ટીલેટરના પૈસા આપવા પડશે”
દિપકની આંખમાંથી ચોધાર આંસુ સરી પડ્યાં. ડોક્ટર ગભરાઈ ગયા, કહેવા લાગ્યાં, ચિંતા નહિ કરો, અત્યારે સગવડ નહિ હોય તો કાંઈ વાંધો નહિ. અત્યારે સરકાર તરફથી ઘણી જાતની રાહત મળે છે.
રડતાં રડતાં દિપકે કહ્યું પૈસાનો તો કોઈ સવાલ નથી. મારા પપ્પા ખૂબ ધનવાન છે, હું એક ફોન કરીશ અને પૈસા તરત હોસ્પિટલના ખાતામાં જમા થઈ જશે, પણ હું ઈશ્વરની જે અવહેલના કરતો હતો, જનમથી હર પળ જે હવા શ્વાસમાં લઈ હું જીવતો હતો, એનો એક પૈસો પણ મેં ચુકવ્યો નથી, ને આજે થોડા દિવસ આ મશીનની મદદથી કૃત્રિમ શ્વાસોચ્છશ્વાસ થી જિવ્યો એનુ આટલું મોટું બિલ!!!
જેની આપણે કોઈ કદર નથી કરતાં એ કુદરત, એ જગનિયંતાનુ કેટલું ઋણ આપણી ઉપર છે, જે ક્યારેય ચુકવી શકાય એમ નથી.

(ઈટાલીમાં એક દર્દીનો પ્રસંગ છાપામાં વાંચી, વાર્તા રૂપે નિરૂપણ કર્યું છે.)

અસ્તુ,
શૈલા મુન્શા. તા. ૦૪/૦૪/૨૦૨૦

રાત્રિ નો અંધકાર ઘેરો થતો ગયો. પ્રિયંકા નો દેહ જાણે મુલાયમ કોઈ પીંછા પર સવાર થઈ વાદળો વચ્ચે લહેરાઈ રહ્યો. નિષ્ફળતા નાકામિયાબી બધું ક્ષીણ થતું ગયું. ગહેરી નીંદમા ઘેરાતી આંખો ક્યારે સદા માટે મિંચાઈ ગઈ અને પ્રિયંકાનુ અસ્તિત્વ લોપ થઈ ગયું.
સવારના આઠ વાગ્યા, જિગર ક્યારનો પ્રિયંકાને ફોન કરી રહ્યો હતો. આગલી રાતે એ મિત્રો સાથે બહાર હતો અને પાછાં વળતાં મોડું થયુ એટલે પ્રિયંકાને ફોન કરવાનો રહી ગયો. વહેલી સવારે એના મિત્ર પ્રથમનો ફોન આવ્યો કે મેડિકલ ના પ્રથમ વર્ષનુ પરિણામ તો કાલે સાંજે જ આવી ગયું અને પ્રિયંકા ના કેટલા ટકા આવ્યા? જિગર એકદમ ચમકી ગયો, અરે! જો પરિણામ કાલે આવી ગયું તો પ્રિયંકાનો ફોન કેમ ના આવ્યો? શું ટકા ઓછા આવ્યા હશે? તરત જ એણે ફોન હાથમા લીધો ને નંબર ડાયલ કર્યો. સામા છેડે ઘંટડી વાગતી રહી ને આન્સરીંગ મશીન પર પ્રિયંકાનો મેસેજ સંભળાયો.(મહેરબાની કરી આપનુ નામ અને નંબર જણાવો) વારંવાર ફોન પર આ જ મેસેજ આવતાં જિગરનો જીવ ઊંચો થઈ ગયો.
થોડા દિવસ પહેલાની વાત એને યાદ આવી ગઈ. પ્રિયંકા થોડી સુનમુન જણાતી હતી, પરિક્ષા થી ગભરાતી હતી, લગ્ન કરી લેવાની વાત કરતી હતી, બસ જિગરની ચિંતા ગભરાટમા બદલાઈ ગઈ તરત જ એણે પ્રિયંકાના ડોર્મ તરફ પ્રયાણ કર્યું.
આજ સવારથી દિશા ના મનમા ન જાણે કેમ પ્રિયંકા ના વિચાર આવી રહ્યા હતા. જે ગુમાવ્યું તે પાછું મળી શકે એમ નથી પણ પ્રિયંકા ની બધી મનોકામના કેવી રીતે પુરી થાય, એના પર જ ધ્યાન આપવું છે. દિકરી મારી તો એટલી સાદી છે કે ક્યારેય પોતાના મનની ઈચ્છા નહી જણાવે પણ મારે જ એને હમેશ ખુશ રાખવાની છે. પ્રશાંત અને સુહાગીના પ્રેમ સંબંધની જાણ પણ એને જ કરી હતી અને સુહાગીને ઘરે પણ એજ તો લઈ આવી હતી અમને મળાવવા માટે.
જ્યારે પ્રશાંતનુ અકસ્માતમાં મોત થયું ત્યારે પ્રશાંત ના મોતના કારમા આઘાતમાથી અમને બહાર કાઢવા એ કેટલી ઝઝુમી. ભાઈ તો એણે પણ ગુમાવ્યો પણ પોતાનુ દુઃખ ભુલી અમારા બધાની મા બની અમને સાચવી લીધા.
એની સમજાવટ થી જ ક્ષિતિજ પ્રશાંતની કિડની લેવા તૈયાર થયો. આજે પ્રશાંતની હયાતિ ન હોવા છતાં જાણે એ સુક્ષ્મ રીતે ક્ષિતિજમા જીવી રહ્યો છે. બસ પ્રભુ હવે તો પ્રિયંકા ડોક્ટર બને અને એનુ ઘર વસે એ સિવાય કોઈ કામના બાકી નથી રહી.
ક્ષિતિજ માટે સવારનો ચા, નાસ્તો તૈયાર કરતાં આવા બધાં ખુલ્લી આંખે સપના જોતા ધ્યાન ન રહ્યું ને બીજા ગેસ પર મુકેલું દુધ ઉભરાયું. આટલા વર્ષો અમેરિકા મા રહ્યાં છતાં અમુક વહેમ મા દિશા હજુ વિશ્વાસ રાખતી ને “કાગનુ બેસવું ને ડાળનુ પડવું” જેમ કોઈવાર એ વહેમ સાચો પડતો.
હજી તો એ ચા નાસ્તાની ટ્રે લઈ રસોડાની બહાર નીકળી ને ફોનની ઘંટડી રણકી. ક્ષિતિજ બાજુમા જ બેસીને છાપું વાંચતો હતો એટલે એણે ફોન ઉપાડ્યો.
ક્ષણભરમા એના ચહેરા ના હાવભાવ બદલાઈ ગયા. એના મોઢામાં થી ચીસ સરી પડી, ને દિશાના હાથમાં થી ટ્રે સરી પડી. બેબાકળી એ ક્ષિતિજ પાસે દોડી ગઈ. એનો ખભો હચમચાવતાં પુછી રહી “શું થયું” કાંઈ બોલો તો ખરા પણ ક્ષિતિજ બસ સ્તબ્ધ બની એને જોઈ રહ્યો. ઝુલતા ફોનને હાથમા લઈ દિશાએ કાને માંડ્યો, સામા છેડે જિગર બોલી રહ્યો હતો અંકલ તમે હિંમત રાખો, દિશા આન્ટી નેસંભાળો, દિશા ને કાંઈ સમજ ના પડી આ શું થઈ રહ્યું છે એણે ગભરાઈને પુછ્યું જિગર બોલ તો ખરો શું થયું? ક્ષિતિજ કેમ એકદમ જડ જેવો બની ગયો છે? શું કહ્યું તે એને? જિગરથી કાંઈ બોલાયું નહિ. ફોન એણે અંબર ફોઈના હાથમાં આપી દીધો, અંબર રડતાં અવાજે બોલી ભાભી હિંમત રાખો અને જલ્દી ક્ષિતિજ ને લઈ પ્રિયંકા ના ડોર્મ પર આવી જાવ. પ્રિયંકા એ ઊંઘની ગોળીઓ ખાઈ લીધી છે.
દિશાના હાથમાં થી ફોન સરી ગયો ને ધબ દઈને જમીન પર બેસી પડી.
બન્ને ડોર્મ પર પહોંચ્યા ત્યાં સુધી મા પોલીસ, એમ્બ્યુલન્સ બધું આવી ગયું હતું. પ્રિયંકા ચિર નિંદ્રા મા પોઢી હતી ને પલંગની બાજુમા પરિક્ષા ના પરિણામ નો કાગળ પડ્યો હતો. પોલીસ જરૂરી કારવાઈ કરી ને રવાના થઈ ને પ્રિયંકાનો મૃત દેહ એમ્બ્યુલન્સ મા મોર્ગ લઈ જવા ગોઠવાયો. કાળજા ના કટકા જેવી દિકરી એ કયા આવેશ ને કયા પ્રેશર મા આ પગલું ભર્યું એનુ ભાન ક્ષિતિજ ને થવા માંડ્યું.મેડિકલ લાઈન પ્રત્યે ની સુગ અને ભણતર નો ભાર એ ઝીલી શકતી નથી એ વાત પ્રિયંકા એ જણાવી હતી પણ પોતે જ એને મજબુર કરી હતી. હવે જીંદગીભર રૂદન અને પસ્તાવા સિવાય કાંઈ હાથ મા રહ્યું નહી. દિશા તો જાણે સુનમુન બની ગઈ. એક જ વાત એના મન ને કોરી રહી. “અરે! બેટા એકવાર તો તારા મન ની હાલત મને જણાવવી હતી. હું મા છું, જો મારા સંતાનો ના જીવ પર આવી પડે તો હું આખી દુનિયા સામે લડી ને પણ એમને બચાવું.”
જિગર ની હાલત પણ કાંઈક એવી જ હતી, રહી રહી ને એને પ્રિયંકા સાથે ની આખરી મુલાકાત અને વાતો યાદ આવતી હતી. એ બિચારી એ તો મને ઘણુ સમજાવવાનો પ્રયાસ કર્યો કે “આ મેડિકલ નુ ભણવાનુ મારા થી નહી થાય, ચાલ આપણે લગન કરી લઈએ, હું કમાઈશ ને તું ભણજે” પણ મેં એની વાતને હસવા મા ઉડાવી દીધી ને આજે પ્રિયંકા અમને બધા ને છોડીને જતી રહી. પ્રશાંત નુ મોત તો એક અકસ્માત હતો પણ પ્રિયંકા ને અમે બધા એ ભેગા થઈ મરવા માટે મજબુર કરી. એનુ મોત એક આપઘાત નથી પણ અમારા દ્વારા થયેલું ખુન છે.
કહેવાય છે ને કે દુઃખ આવે ત્યારે ચારેબાજુ થી આવે છે. ક્ષિતિજ ને દિશા માટે આ ઘા સહેવો બહુ અઘરો હતો. દિશા જાણે કોઈ જાતના ભાન વગર યંત્રવત રોજીંદુ કાર્ય કરતી. ક્ષિતિજ દિશા થી નજર ના મેળવી શકતો.એને એમ જ થતું કે પ્રિયંકા ના મોત નો હું જ જીમ્મેદાર છું.મેં જો આટલી મોટી અપેક્ષા ના રખી હોત તો કદાચ આ દિવસ ના આવત.ક્ષિતિજનો મિત્ર સ્વયંમ લગભગ રોજ સાંજે આવતો અને ક્ષિતિજ ને બીજી વાતોમા પરોવવાનો પ્રયાસ કરતો.
અંબર પણ જેમ બને તેમ જલ્દી મોટેલનુ કામ પતાવી ઘરે આવી જતી. દિશાને રસોઈમા મદદ કરતી, એનુ મન બીજે વાળવા ક્ષિતિજ માટે કઈ રસોઈ બનાવવી જેથી એની તબિયત જલ્દી સુધરે વગેરે વાતો કરતી.
બા ના ભજનો ને પ્રાર્થના નો સમય લંબાતો ગયો. એમનો ભક્તિ ભાવ આ દુઃખ સહન કરવામા બધાને તાકાત આપતો ગયો. કુદરતની ચાલ કોઇ સમજી શકતું નથી અને દરેક પોતાની આવરદા લખાવી ને આવે છે, એમા એક ક્ષણનો પણ મીનમેખ થતો નથી વગેરે વાતો થી ધીરે ધીરે દિશાને ક્ષિતિજ દુઃખના દરિયામા થી બહાર આવી રોજીંદા કાર્યમા મન પરોવવા માંડ્યા.ક્ષિતિજ ફરી ધંધા પર ધ્યાન આપવા માંડ્યો. પ્રશાંતની કિડની એને બરાબર માફક આવી ગઈ અને સામાન્ય વિટામીન સિવાય હવે કોઈ દવાની જરૂર ના રહી.
બબ્બે કારમા ઘા ઝીલવામા સહુથી વધુ હિંમત અને પ્રેમ સુહાગી પાસે થી મળ્યા. સુહાગી રાત દિવસ એ જ ચિંતા મા રહેતી કે કેમ કરી ક્ષિતિજ અને દિશાને આ દુઃખ મા થી બહાર કાઢવા. ઘર ની બધી જવાબદારી એણે ઉપાડી લીધી. ક્ષિતિજને નિયમિત દવા કે વિટામીન આપવા, દિશાને વાનગી શીખવાને બહાને કીચનમા બોલાવી કઈક નવી ડિશ શીખવી અને એમ કરી દિશાને પ્રિયંકાના વિચાર મા થી બીજે વાળવી. કંઈ અવનવી વાતો કરી બધા ના મન પ્રફ્ફુલિત કરવા. બા પાસે બેસી ઈન્ડિયા ની વાતો સાંભળવી, ઘણીવાર લાડ થી તો કોઈવાર હુકમ ચલાવી સાંજ પડે દિશા અને ક્ષિતિજ ને બહાર ખુલ્લી હવામા ચાલવા મોકલવા. સુહાગી ની આ પ્રેમ ભરી માવજતે ધીરે ધીરે ઘરનુ વાતાવરણ રાબેતા મુજબનુ થવા માંડ્યું.
દિશા ક્યારેક વિચારે ચઢી જતી કે થોડા સમય પહેલા એ સુહાગી ને ઓળખતી પણ નહોતી અને આજે એ મારી બીજી દિકરી બની ને રહી છે. ખરે જ શું કોઈ પૂર્વ જનમ ની લેણાદેણી હશે. એના માથે પણ કાંઈ ઓછી વીતી છે. લગ્ન પણ નહોતા થયા ને પ્રેમી ગુમાવ્યો. પ્રિયતમ નો અંશ પોતાના મા ઉછરી રહ્યો છે એ જાણી અમારા આશરે આવી અને અમને ખુશી આપવા અમારી વહુ બની અમારી સાથે રહી.
અહીં અમેરિકા ની છોકરીઓ માટે કદાચ લગ્ન પહેલા દેહ સંબંધ એ સાવ સામાન્ય વાત હશે, પણ જો પ્રેમી નુ મૃત્યુ થાય તો કોઈ છોકરી પોતાનુ પુરૂં જીવન છોકરા ના કુટુંબ માટે ભોગ ના ચડાવી દે. સુહાગી સાચે જ અનોખી છે. કેવી અમારા બધા સાથે ભળી ગઈ છે. ક્ષિતિજ ને કદાચ દવા આપવાનુ હું ભુલી જાવ પણ સુહાગી નિયમિત દવા આપવાનુ મને યાદ કરાવે જ. પપ્પાને શું ભાવે છે એનો ખ્યાલ રાખી હોંશે હોંશે મારી પાસે વાનગી બનાવતાં શીખે.
બા ને શરૂઆતમા એના પર બહુ ભરોસો ન હતો, પણ હવે તો બા બે મોઢે એના વખાણ કરે છે ને રોજ વહાલ થી પુછે છે, “સુહાગી બેટા તને કાંઈ ખાસ ખાવાનુ મન થાય છે? જે મન થાય તે મને કહેજે. તારા માટે ખાસ હું મારા હાથે એ વાનગી બનાવી તને ખવડાવીશ.”
બા આમ તો પ્રશાંત ના બાળક ને રમાડી ઈન્ડિયા જવા માંગતા હતા પણ ઘર નુ વાતાવરણ થાળે પડવા માંડ્યુ અને એમને પાછા જવાની ઉતાવળ થવા માંડી. ઘર ના વડીલ હોવાને કારણે એ પોતાનો ગમ કોઈની સામે જાહેર ન્હોતા કરતાં પણ એમના દિલમા થી પ્રશાંત ને પ્રિયંકા ના મોત ની ઘટના ભુલાતી નહોતી. ક્ષિતિજ ને ખાતર એ આવ્યા હતા અને શું નુ શું થઈ ગયું.
એક દિવસ લાગ જોઈ એમણે વાત છેડી. “દિશા બસ હવે મારૂં મન પાછું જવા ઝંખી રહ્યું છે. થોડા વખતમાં જે બની ગયું એને તો આપણે બદલી શકીએ તેમ નથી પણ હવે બસ ઈન્ડિયા જઈ દેવ-દર્શન અને બાળકોના આત્મા ની શાંતિ માટે કાંઇ કરૂં એમ થાય છે. હું તો કહ્યું છું કે તમે પણ પાછા આવી જાવ. જો કે સુહાગી ના ભવિષ્ય નો પણ તમારે વિચાર કરવાનો એટલે જે તમને યોગ્ય લાગે તેમ કરજો.”
સાથે સુહાગી માટે પણ એક સુચન કર્યું.”દિશા કદાચ મારા મનમાં જે વિચાર છે તે તને પણ જરૂર આવ્યો જ હશે. સુહાગી બાળકને જન્મ આપે પછી એને નવો જીવન સાથી શોધી લેવા સમજાવજે. એકલા જીંદગી કાઢવી કેટલી અઘરી છે અને અમેરિકા કે હવે તો ઈન્ડિયા મા પણ સહજતા થી લોકો આ વિચારને અપનાવે છે અને યોગ્ય જીવન સાથી પણ મળી રહે છે.”
ક્ષિતિજ ને બા ની ઈન્ડિયા જવાની વાત ગમી તો નહિ પણ એ જાણતો હતો કે બા અહીં વધુ ને વધુ મનમાં સોરાયા કરશે એના કરતાં ભલે ઈન્ડિયા પાછા જાય. એ દિવસ પણ આવી ગયો. બધા ઉદાસ હતા પણ બહાર થી મોઢું હસતું રાખવાનો પ્રયાસ કરતાં હતા. સ્વયંમ ને ક્ષિતિજ બા ને મુકવા એરપોર્ટ ગયા. ઘરમાં દિશા, સુહાગી અને અંબર ફોઈ રહ્યાં. ઘરમાં એક જાતનો સુનકાર વ્યાપી ગયો. ઘરડાં માણસો ની ખાસિયત પ્રમાણે બા આખો દિવસ કાં તો કોઈ ભજન ની ધુન ગણગણતા હોય અથવા પોતાના જમાના ની કોઈ વાત યાદ કરીને કહેતા હોય. ઘણીવાર તો એક ની એક વાત વારંવાર કરતા હોય, પણ એને લીધે ઘરમાં એક જાતની જીવંતતા લાગે.
બા ગયા ને અંબર પહેલી વાર છૂટ્ટા મોઢે રડી પડી. સુહાગી ની જેમ એને પણ પોતાના દુઃખ ને છુપાવી બધાને આધાર આપવાનો હતો. આમ તો બધા જ એકબીજાથી આંસુ છુપાવતા હતા પણ સુહાગી અને અંબર બહારથી વધુ નોર્મલ દેખાવાનો પ્રયાસ કરતા. અંબરફોઈને જોઈ સુહાગી પણ રૂદન નો આવેગ રોકી ના શકી.
દિશા એ બન્ને ને પાંખમા લઈ રડવા દીધા. હૈયાનો ઉભરો ખાલી થઈ જાય એ ઘણુ જરૂરી છે એ વાત દિશા સારી રીતે સમજતી હતી. ધીરે ધીરે બધા સ્વસ્થ થયા. વાત ને બીજે વાળવા અંબરે દિશા અને સુહાગીને સુચન કર્યું કે “ભાભી તમે બન્ને જણ પણ થોડીવાર મોટેલ પર આવો તો મને ખાસી મદદ મળી રહે. સુહાગી ને બીજી કોઈ પ્રવૃતિ કરવી હોય તોય વાંધો નથી પણ જેમ જલ્દી તમે કોઈ કાર્યમા મન પરોવશો તેમ જલ્દી દુઃખમા થી બહાર આવી શકશો.
ક્ષિતિજ હવે વધુ સમય પોતાના ધંધા મા આપવા માંડ્યો. દિશા એ સુહાગીને ખુશ રાખવા યોગા ક્લાસ શરૂ કર્યા ને સુહાગીને પણ પોતાની સાથે લઈ જવા માંડી. બધા હવે આવનારા બાળક ની કલ્પના કરી ખુશ થતા અને અવનવા પ્લાન કરી જાતને કાર્યરત રાખતા.
પાંચ મહિના સુહાગી ને થયા, દર મહિને ચેક અપ અને જરૂરી વિટામીન લેવાના સુહાગી એ શરૂ કરી દીધા. અમેરિકા મા તો સોનોગ્રાફી મા બાળકની જાતિ વિશે ખબર પડે એટલે જો મા બાપ ની ઈચ્છા હોય તો ડો. જણવી દે, પણ સુહાગી દિશા કે ક્ષિતિજ જાણવા તૈયાર ન હતા. એમને મન બાળક ભગવાન નુ રૂપ, અને દિકરી આવે કે દિકરો એમની એટલી જ આશા કે બાળક સ્વસ્થ આવે.
સુહાગી ની તબિયત અને વજન બધું બરાબર હતું બાળક નો વિકાસ પણ બરાબર હતો એટલે ચિંતાની કોઈ વાત નહોતી.
સુહાગી ની ખાસ મિત્ર ના લગ્ન હતા અને અમેરિકા ના રિવાજ મુજબ લગ્ન પહેલા બધી બહેનપણી સાથે બેત્રણ દિવસ મોજ મસ્તી કરવા ભેગી થવાની હતી.મોના જેના લગ્ન થવાના હતા એ ન્યુ જર્સી રહેતી હતી. આમ તો બધા ને એણે સાન ફ્રાન્સિસ્કો બોલાવ્યા હતા. ત્યાંના એક રિસોર્ટ મા બધી બહેનપણી રહીને ધમાલ કરવાની હતી પણ સુહાગી એની ખાસ સહેલી અને એની સાથે થોડો વધુ વખત રહેવાય એટલે ખાસ આગ્રહ કરી ન્યુ જર્સી આવવા કહ્યું.
દિશા એ જ્યારે આ વાત જાણી તો એણે જ સુહાગી ને આગ્રહ કર્યો ” બેટા આ સારો મોકો છે. તારૂં મન પણ જરા છુટું થશે અને અત્યારે સીઝન પણ સારી છે. હજી સપ્ટેમ્બર ચાલે છે એટલે ઠંડીની શરૂઆત થઈ નથી અને તને પણ પાંચમો મહિનો જાય છે એટલે મુસાફરીમા પણ તકલીફ નહિ પડે.” ક્ષિતિજ પણ વાતમા જોડાયો.”સુહાગી બેટા હવે તો તારી ખુશી મા જ અમારી ખુશી છે. તું જેટલી આનંદિત રહેશે એટલી તારી તબિયત સારી રહેશે ને બાળક પણ તંદુરસ્ત આવશે.”
સુહાગી ની ઈચ્છા દિશા ને ક્ષિતિજને એકલા મુકીને જવાની નહોતી પણ બન્નેના આગ્રહ ને વશ થઈ સુહાગીએ ન્યુ જર્સી જવાનો પ્લાન કર્યો. સ્વયંમ અને અંબર ફોઈએ પણ હૈયા ધારણ આપી અને કહ્યું “તું બેટા જરાય ચિંતા વગર જા, અમે બરાબર કંપની આપશું.”
સપ્ટેમ્બર ૮ ૨૦૦૧ સુહાગી ન્યુ જર્સી જવા નીકળી અને ત્યાં થી ૧૧મી સપ્ટેમ્બરે બન્ને બહેનપણીઓ સવાર ની ૮.૦૦ વાગ્યાની યુનાઈટેડ એર લાઈન્સ ની ફ્લાઈટ નંબર ૯૩ મા સાન ફ્રાન્સિસ્કો જવાના હતા.
દિશા અને ક્ષિતિજ બન્ને સુહાગીને એરપોર્ટ મુકવા ગયા હતા. આખે રસ્તે દિશા જાતજાતની સુચના આપતી રહી. છેવટે થાકીને ક્ષિતિજે કહેવું પડ્યું, “દિશા સુહાગી કાંઈ નાની કીકલી નથી. એ પોતાનુ ધ્યાન બરાબર રાખશે.”
સુહાગી થી છુટા પડતા ન જાણે કેમ દિશાની આંખો ભરાઈ આવી. ઉપરા છાપરી લાગેલા કારમા ઘા નો આઘાત હજી પુરેપુરો ગયો નહતો. ખબર નહિ કેમ જાણે એના મનમા પેલો ભય પાછો જાગૃત થઈ ગયો. સુહાગી જ્યાં સુધી નજર થી ઓઝલ ના થઈ ત્યાં સુધી એકીટશે એને જોયા કરી.
સુહાગી એ ન્યુ જર્સી ઉતરીને તરત ઘરે ફોન કરી દીધો. દિશા નો જીવ જરા હેઠે બેઠો. ઘર એકદમ ખાલી ખાલી લાગતું હતું. સુહાગી બોલકી હતી ને એની વાતો કદી ખુટતી નહિ. સાંજે સ્વયંમ આવ્યો જમીને ત્રણે જણ ચાલવા નીકળ્યા. વાતો નો વિષય સુહાગી જ હતી, ને આવનારા બાળક ની મધુર કલ્પના.
માનવી ધારે છે કાંઈ ને કુદરત કરે છે કાંઇ. ક્ષણમા સુનામી આવી જાય ને નજર સામે ગામ ના ગામ તણાઈ જાય. સપ્ટેમ્બર ૧૧ ૨૦૦૧ અમેરિકાના ઈતિહાસમા માનવી ની પશુતાના એક આતંક રૂપે લખાશે. સવારે છ વાગે મોના ના ઘરે થી નીકળતા સુહાગીએ દિશા ને ફોન કર્યો. અને જણાવ્યું “મમ્મી ચિંતા નહિ કરતા, બસ ૧૪મી સવારે તો હું ઘરે આવી જઈશ. તમને સાન ફ્રાન્સિસ્કો પહોંચી પાછો ફોન કરીશ.” દિશા એ પણ સામે જણાવ્યું. ” બેટા ખુબ મજા કરજો. અહીં ની જરા પણ ચિંતા ના કરીશ.” બસ તું આવી જાય એટલે આપણે અહીં બેબી શાવર ની તૈયારી શરૂ કરશું. બધા દુઃખ ભુલી મારે આ પ્રસંગ મન ભરી ને ઉજવવો છે.
પ્રશાંત કે પ્રિયંકા ના લગ્ન પ્રસંગ ઉજવવાની તો ભગવાને તક ના આપી પણ મારે હવે કોઈ કસર નથી રાખવી.
મોના ને સુહાગી એરપોર્ટ પહોંચ્યા. આમ તો સવાર ની ફ્લાઈટ મોટા ભાગે ફુલ હોય પણ આજે તો માંડ ૩૩ પેસેન્જર હતા. એક કારણ એ પણ હોઇ શકે કે સ્કુલ કોલેજ હમણા જ ચાલુ થઈ હતી અને સાન ફ્રાન્સિસ્કો જેવા ફરવા ના સ્થળે હવે કોઈ ખાસ જાય નહિ.પ્લેન નો ઉપડવાનો સમય તો ૮.૦૦ નો હતો પણ રનવે પર લગભગ ચાલીસ મિનીટ પ્લેન ઊભું રહ્યું. અંતે જ્યારે ઉપડ્યું અને થોડિવારમા પાછું પુર્વ તરફ વળ્યું.
બધા પેસેન્જર વિચારમા પડ્યા. ત્યાં સુધી મા તો ન્યુ યોર્ક ના ટ્વીન ટાવર પર અમેરિકન એર લાઈન્સ અને યુનાઈટેડ એર લાઈન્સ ના બે બોઈંગ વિમાનો અથડાઈ ચુક્યા હતા. નેવાર્ક થી ઉપડેલા પ્લેન ના એક પેસેન્જર ને એની પત્નિ નો ફોન આવ્યો કે ન્યુ યોર્ક મા શું થયું, એણે પ્લેન મા ચીસાચીસ કરી મુકી. પાઈલોટ જે પોતે જ આતંકવાદી હતો એણે પ્લેન મા બોમ્બ છે માટે પાછા જઈએ છીએ એવી વાતો કરી ફ્લાઈટ એટેન્ડન્ટે પણ પોતાની એર લાઈન્સ ને ફોન કરવાની કોશિશ કરી. બિજા ઘણા પેસેન્જરે પોતાના ઘરે ફોન કરવાના પ્રયત્ન કર્યા.
ક્ષિતિજ ને સવારે ટીવી પર બીબીસી ના ન્યુસ જોવા ગમે .એનો રોજનો એ ક્રમ. એણે પહેલું વિમાન ટ્વીન ટાવર ને અથડાતાં જોયું. એક દુર્ઘટના સમજી બહુ વિચાર ના કર્યો. પણ થોડીવારમા બીજું અથડાયું અને એને કાંઈક કાવતરા ની ગંધ આવી. તરત એણે દિશા ને બોલાવી ત્યાંતો ત્રીજું વિમાન પેન્ટાગોન ના બિલ્ડીંગને અથડાયું. બન્ને સ્તબ્ધ બની ટીવી જોઈ રહ્યા. દિશાનો જીવ ઊંચો થઈ ગયો. મનોમન કેટલીય માનતા માની લીધી “હે પ્રભુ! સુહાગી ની રક્ષા કરજે. બસ એ હેમખેમ ઘરે આવી જાય”
ફોન ની ઘંટડી રણકી. બન્નેના હાથને જાણે લકવો મારી ગયો હોય તેમ કોઈ થી ફોન લેવા હાથ લંબાવાયો નહિ. હિંમત ભેગી કરી ક્ષિતિજે ફોન લીધો. સુહાગી નો ભયથી કાંપતો અવાજ સંભળાયો. પપ્પા અમારૂં પ્લેન હાઈજેક થયું છે. સાન ફ્રાન્સિસ્કો ને બદલે ખબર નહિ ક્યાં લઈ જાય છે. અમે ટ્વીન ટાવર પર એટેક થયો સાંભ્ળ્યું પપ્પા અમે નહિ બચીએ.
બસ એ છેલ્લા શબ્દો સુહાગી ના સાંભળ્યા ને લાઈન કપાઈ ગઈ.
પેન્સિલવેનિયા ના શેન્ક્સવિલે કાઉન્ટી ના ખેતરોમા પ્લેન ક્રેશ થયું. ૩૩ પેસેન્જરો ૭ ક્રુ મેમ્બર અને ૪ આતંકવાદી સહિત ૪૪ જણા મોત ને ઘાટ ઉતરી ગયા.
દિશા ને ક્ષિતિજ ની નજર સામે ક્ષણ મા સુહાગી એના બાળક સાથે પ્રશાંત પાસે પહોંચી ગઈ. દિશા બેભાન થઈ જમીન પર પડી ગઈ.
મહિનો વીતી ગયો એ વાત ને. દિશાને ક્ષિતિજ જીવતા શબ ની જેમ દિવસો પસાર કરી રહ્યા.
ક્ષિતિજ-”દિશા ચાલ આપણે ભારત પાછા જતા રહીએ. આ ઘર મને ખાવા ધાય છે. આ અઢળક પૈસો આ નવી જીંદગી શું કામની. બા પણ રોજ ફોન કરી એ જ તો કહી રહ્યા છે. અમેરિકા નો મોહ આવું પરિણામ લાવશે, નહોતું ધાર્યું.”
દિશા-”ક્ષિતિજ તેં તો મારા મન ની વાત છીનવી લીધી. કદાચ ઈશ્વર નો એ જ સંકેત હશે. શા માટે આપણા પર જ આટલું દુઃખ ને આઘાત.”
ઈશ્વર નો એમા પણ કાંઈક આશય હશે. બા ભારત પાછા આવી જવા કહે છે. ત્યાં કદાચ આપણા બાળકો ની યાદમા આપણે કાંઈક પરમાર્થ નુ કામ કરી શકીએ. તુ જેમ બને તેમ જલ્દી ધંધો અને બધું સમેટી લે આ ઘર અંબર બેન ને કે સ્વયંમ જેને જોઈતું હશે એને આપી દઈશું.
બસ જાણે મન પર થી મોટો ભાર ઉતરી ગયો હોય તેમ પહેલી વાર બન્ને ને શાંત નિંદ્રા આવી.

શૈલા મુન્શા તા.૦૨/૦૯/૨૦૨૦

મારિયા આજે પણ કોઈનો ઊંચો અવાજ ખમી શકતી નથી. આજથી પચાસ વરસ પહેલાની વાત છે, અમેરિકા જેવા દેશમાં પણ સ્ત્રીનું સ્વાતંત્ર્ય એટલું મહત્વનું નહોતું. પુરૂષ કમાય અને સ્ત્રી ઘર સાચવે એજ જીવન હતું. મારિયાનું બાળપણ એવા જ ઘરમાં પસાર થયું હતું. ચાર બહેનો અને બે ભાઈ એવા ઘરમાં મોટા થયા જ્યાં માતા પિતા વચ્ચે કોઈ મનમેળ નહોતો. બાપનો કડપ ઘરમાં એવો કે બધા હમેશા ફફડતા રહે. એટલાન્ટા પાસેના નાનકડા ગામમાં હજી આધુનિક જમાનાની અસર પહોંચી નહોતી. ઘરમાં કમાનાર વ્યક્તિ એક જ અને તે પણ પોતાની મરજીનો માલિક, કામ કરે ના કરે પણ ગુસ્સો નાકની ટોચ પર રહે.
નાનપણથી મારિયાએ પોતાની માતાને બાપના ગુસ્સાનો ભોગ બનતી જોઈ હતી. સહુની હાજરીમાં માર ખાતા જોઈ હતી. મારિયાથી મોટા બે ભાઈઓ અને એક બહેન, નાની બે બહેનો તો ખાસ સમજતી નહિ પણ દસ વરસની મારિયાના મનમાં આક્રોશ વધતો જતો. રવિવારની ચર્ચની સર્વિસ હોય કે ક્રીસમસની મીડનાઈટ પ્રેયર, મારિયાના બાપની સખત મનાઈ! કોઈ તહેવારોમાં બાળકોએ ભાગ નહિ લેવાનો.
સાઠ વર્ષની મારિયા આજે સ્કૂલમાં ડ્રામા થિયેટરની શિક્ષીકા છે. ચુલબુલી હસતી રમતી, બાળકોને વહાલથી સમજાવતી એક જિંદાદીલ વ્યક્તિ! ઈતિહાસ એનો પ્રિય વિષય અને બધા ધર્મો વિશે જાણવાની, વાંચવાની જિજ્ઞાસા અને ઘણુ બધું જાણે પણ ખરી! ગીતા એણે વાંચી નહોતી, પણ કર્માની થીયરી વિશે જાણે અને માને પણ ખરી કે તમારૂં કરેલું તમારે અહિંયા જ ભોગવવાનુ છે.
થોડા દિવસ પહેલા અમે બે ત્રણ શિક્ષકો સામાન્ય વાતચીત કરતા હતા. બાળકો એમના કલર કરવાના કામમાં મશગુલ હતા. પુનઃજન્મની વાત ચાલતી હતી. મારિયા પોતાની માની વાત કરતી હતી, મરતા પહેલા એની માના આખરી શબ્દો હતા, “મારો હાથ છોડતી નહિ, ઘબરાતી નહિ, મારા ગયા પછી પણ મારો આત્મા ત્યાં હોસ્પિટલ રૂમના છત પરથી તને જોતો રહેશે”
અચાનક મારિયાના મોઢેથી શબ્દો સરી પડ્યા, “my brother killed my father” મારા ભાઈએ મારા પિતાનુ ખૂન કર્યું. અમે બધા એકદમ સ્તબ્ધ થઈ ગયા.
મારિયાના માતા પિતાની ૨૫મી લગ્ન જયંતિનો દિવસ હતો, એ દિવસે પણ પિતાનો ગુસ્સો બેકાબુ બન્યો અને પોતાની પત્નિ પર હાથ ઉપાડ્યો.આટલા વર્ષોનો ગુસ્સો, નફરત, ક્રોધને આંખમાં આંસુ સાથે માના મોં મા થી શબ્દો નીકળ્યા, “કોઈ આને મારી નાખે તો સારું” પંદર વર્ષનો માઈકલ દોડ્યો, પિતાની ગન લઈ આવ્યો, ધાંય ધાંય ત્રણ ગોળી પિતાની છાતીમાં ધરબી દીધી. બોલતા બોલતા મારિયા ચોધાર આંસુએ રડી પડી.
પચાસ વર્ષથી છાતીમાં ધરબાયેલો લાવા વિસ્ફોટ બનીને ઉભરાઈ ગયો. હળવાશ અનુભવતી મારિયા બોલી, આ વાત આજ સુધી મેં કોઈને કહી નહોતી. મારું કુટુંબ આખું તિતરબિતર થઈ ગયું, ગામ છોડી અમે દાદીને ત્યાં ગયા, મારા ભાઈ બહેનો ફોસ્ટર પેરેંટ્સ પાસે ઉછર્યા.એક ભાઈ જેલમાં ગયો, બીજો ડ્રગ્સના રવાડે ચઢી ગયો. નસીબે મને સારા કુટુંબમાં મોકલી અને મેં ભણવામાં મન પરોવ્યું.
કોલેજમાં રોજર સાથે મૈત્રી થઈ અને ચાર વર્ષના સંવનન પછી અમે પરણ્યા. થોડા જ વખતમાં મને ખ્યાલ આવી ગયો કે લગ્ન પહેલાના રોજરમાં અને લગ્ન પછીના રોજરમાં આસમાન જમીનનો તફાવત છે. થોડા વર્ષો તો નિભાવ્યું પણ જે દિવસે રોજરે મને ઊંચા અવાજે ગાળો ભાંડીને મારા પર હાથ ઉપાડ્યો, મેં એને છોડી દીધો.
મારી માની જિંદગીનુ પુનરાવર્તન મારી જિંદગીમા હું નહોતી કરવા માંગતી.
મારિયા આજે પણ કોઈનો ઊંચો અવાજ ખમી શકતી નથી.

શૈલા મુન્શા તા.૧૧/૨૩/૨૦૧૯

ધીરજરાય પાતળો બાંધો અને નિરોગી શરીર. બધા સાથે હસીને વાત કરે, બિલ્ડીંગમાં કોઈને મદદની જરૂર હોય તો ધીરજરાય સહુ પહેલા હાજર થઈ જાય. સ્વભાવના મોજીલા પણ પોતાની જાત માટે જ.લોકોમાં એમની છાપ મસ્તમૌલા માણસની. તક મળીને મુંબઈ થી સીધાં લંડન પહોંચી ગયા. ગરમી ઠંડી બરફની પરવા કર્યાં વગર સતત કામમાં મશગુલ. મુંબઈની જેમ લંડનમાં પણ ટ્રેનમાં કામે જતાં ઘણા મિત્રો બનાવી લીધા. સુરેખા એમની પત્નીના સાલસ સ્વભાવે એક મકાનને ઘર બનાવ્યું હતું.સંબંધોની સુવાસ ચારેતરફ ફેલાવી હતી, ફક્ત ધીરજરાયને એની કોઈ કિંમત નહોતી.
સુરેખાનો સ્વભાવ પહેલેથી નરમ. ચુપચાપ બાળકો ને ઘરની જવાબદારી ઉપાડી લીધી. બાળકો કયા ધોરણમાં ભણે, કેવું રીઝલ્ટ આવે એની ધીરજરાયને કોઈ ચિંતા નહોતી. હાથીના જાણે દેખાડવાના અને ચાવવાના દાંત જુદા હોય એમ ધીરજરાયનુ વ્યક્તિત્વ બહાર અને ઘરમાં સાવ જુદું.નામ પ્રમાણેનો એક ગુણ જાણે જોવા ના મળે ઘરના સભ્યોને.
બાળકોએ ફક્ત પપ્પાનો ગુસ્સો અને મમ્મી પર હુકમ ચલાવતાં જ હમેશા જોયા હતા. જમવાનુ જરા ઠંડુ થઈ ગયું તો થાળીનો છુટ્ટો ઘા થાય. સુરેખા કાંઈ કહેવા જાય તો ચીસાચીસ કરી સુરેખાને ડારી દે. બાળકો મોટા થતાં ગયા. મોટી દિકરીએ પોતાના મનગમતા છોકરાં સાથે કોર્ટ મેરેજ કરી લીધાં અને પોતાનો સંસાર વસાવી લીધો. મોટો દિકરો અમેરિકાથી આવેલ છોકરીનો છેડો પકડી અમેરિકા ભેગો થઈ ગયો. નાનો ફક્ત મા ના પ્રેમને કારણે પરણીને પણ મમ્મી પપ્પા સાથે રહ્યો, પણ બાપ દિકરા વચ્ચે બોલવાના સંબંધ નહિ.
સુરેખા નુ બોલવાનુ ઓછું થતું ગયું પણ મનમાં એક તિરસ્કારની ઈંટ પથ્થર વગરની દિવાલ ચણાતી ગઈ અને એનુ ભારણ એટલું વધી ગયું કે સુરેખાને એટેક આવ્યો. તાત્કાલિક સારવારને લીધે જીવ તો બચી ગયો પણ શરીરમાં નબળાઈ આવી ગઈ. છાતીમાં કાયમ દુખાવોને બેચેની રહે. ડોક્ટરોને કેટલીવાર બતાવ્યું પણ માનસિક તકલીફ સિવાય કાંઇ નથી એવો જ જવાબ ડોક્ટરો પાસે થી મળતો. આવી સ્થિતીમાં પણ ધીરજરાયના સ્વભાવમાં કે જોહુકમીમાં કોઈ ફરક નહિ.
અચાનક સ્વસ્થ નિરોગી એવા ધીરજરાયનુ ઊંઘમાં જ અવસાન થયું
સુરેખા શાક સમારતાં સમારતાં સામેની દિવાલ પરના કરોળિયાના જાળાંને જોઈ રહી હતી. તાંતણો તાંતણો ખેંચીને જાળું બનાવ્યું હતું. કેટલું સફાઈદાર કામ. સુરેખાએ પણ એમ જ પાઈ પૈસો ભેગો કરી એક મકાનને ઘર બનાવ્યું હતું, પણ એ ઘરમાં સંબંધોની સુવાસ નહોતી.
આજે એ ઈંટ પથ્થર વગરની દિવાલ જમીનદોસ્ત થઈ ગઈ હતી અને સુરેખા દુખાવો બેચેની ક્યાંય ગાયબ થઈ ગયા હતા.
રહળવી ફુલ સુરેખા મુકત મને ગણગણી રહી!
“पंछी बनु उडती फिरूं मस्त गगनमें,
आज मैं आझाद हूं दुनियाकी चमनमें”

શૈલા મુન્શા તા. ૯/૩૦/૨૦૧૯

હિટલરનુ એક વાક્ય બહુ જ અદ્‍ભુત છે. એણે કહ્યું હતું,
“તમારા ચારિત્રને ક્યારેય બગીચા જેવું ના બનાવો કે જ્યાં ગમે તે વ્યક્તિ આવીને લટાર મારીને ચાલી જતી રહે.
ચારિત્રને બનાવો તો આકાશ જેવું બનાવો જેના સુધી પહોંચવાની સૌની પ્રબળ ઈચ્છા હોય.”
વસુધા વિચારી રહી, કદાચ એણે સહુને પોતાની જિંદગીમાં લટાર મારીને જતા રહેવાની છૂટ આપી, કદાચ બધાંએ એની સારપનો પૂરતો લાભ લીધો.
આમ તો વસુધા શાંત સ્વભાવની, પણ બિલ્ડીંગમાં રાજ એનુ ચાલે. રમતી વખતે એ જ નક્કી કરે કે આજે કઈ રમત રમવી છે. મોટો ફાયદો એ કે માસી એના બિલ્ડીંગમાં રહે અને એમને ત્રણ દીકરા, એટલે વસુધા એમની ખૂબ લાડકી. માસીનો સહુથી નાનો દીકરો અને વસુધા લગભગ સરખી ઉંમરના. જયેશના જેટલા મિત્રો રમવા આવે ત્યારે રમત વસુધાએ જ નક્કી કરવાની કે આજે ક્રિકેટ રમવી છે કે ગીલ્લી દંડા, સ્કૂલમાં વસુધા સહુથી ઓછાબોલી, પણ નિંબંધ સ્પર્ધા કે વકૃત્વ સ્પર્ધામાં હંમેશ ઈનામ જીતી લાવે.
ઘરની સ્થિતિ સામાન્ય એટલે નાનપણથી વસુધાએ કોઈ મોજશોખ જોયા નહોતા, કે કદી કોઈ માંગ કરી માતા પિતાને મૂંઝવ્યા નહોતા. જેમ જેમ સમજ આવતી ગઈ, બસ એક જ વિચાર કે હું ઘરની તકલીફ દૂર કરવામાં કેવી રીતે મદદરૂપ બનું.
વસુધાએ S.S.C. માં આવતાની સાથે જ બિલ્ડીંગનાં પહેલાં, બીજા ધોરણમાં ભણતાં બાળકોને ભણાવવાનુ શરૂ કર્યું. જે થોડીઘણી આવક થતી એ પોતાની જરૂરિયાત અને ઘરની જરૂરિયાતમાં વપરાઈ જતી.
હરેક બાળકીની જેમ વસુધાએ પણ ઘણાં સપનાં સેવ્યાં હતાં, ભૂગોળ ભણતા દુનિયાની સફર કરવાના, નક્શામાં દેખાતા અમેરિકા ખંડ કે ઓસ્ટ્રેલિયાના પ્રવાસે જવાના, અરે! બીજું કાંઈ નહિ તો પિક્ચરમાં દેખાતા કાશ્મીરના પહાડો અને ડાલ સરોવરમાં વહેતી બોટહાઉસમાં થોડા દિવસ રહેવાના, સીમલાની વાદીઓમાં બરફના ગોળા બનાવી એકબીજા પર ફેંકવાના. કોઈ મસમોટા સપનાં તો નહોતા, અને વસુધાને લાગતું કે જરૂર આજે નહિ તો કાલે આ બધા સપનાં અચૂક પૂરાં થશે.
કોલેજના અંતિમ વર્ષમાં મનોજ એનાં જીવનમાં આવ્યો. મનોજ ખૂબ વાતોડિયો અને કોઈને પણ મિત્ર બનાવતા વાર ના લાગે. કોલેજની યુવતીઓ સાથે ફ્લર્ટ કરવામાં પાવરધો, પણ કોણ જાણે કેમ વસુધાની સાદગી અને શરમાળપણું મનોજને પસંદ આવી ગયું. ધીરે ધીરે વસુધા મનોજની વાતોમાં ભોળવાતી ગઈ અને દોસ્તીએ ક્યારે પ્રેમનું રૂપ લીધું એ વસુધાને ખબર પણ ના પડી.
વસુધાની સાદગી અને સંસ્કારિતા મનોજના મમ્મી પપ્પાને પસંદ આવી ગઈ અને કોઈ વિઘ્ન વિના વસુધાનાં મનોજ સાથે લગ્ન થઈ ગયા. મોરના પીછાંને કદી શણગારવાના પડે એ કહેવત સાર્થક કરતી હોય એમ વસુધા દુધમાં સાકર ભળે એમ સાસરિયામાં સમાઈ ગઈ.
શરૂના વર્ષો તો ઓફિસનો જોબ, ઘરની જવાબદારી, બાળકોનાં ઉછેરમાં પલક ઝપકતાં વીતી ગયા.
બન્ને દીકરા મોટા થતાં પોતાની દુનિયામાં રમમાણ રહેવા માંડ્યા. વસુધાની વાતો, એની સલાહ હવે એમને જુનવાણી લાગતી. મનોજનો અસલી રંગ છતો થવા માંડ્યો. પોતાની જરૂરિયાતો અને પોતાના સિવાય એને પુરી દુનિયા તુચ્છ લાગતી. ખેર! દીકરાઓ તો પરણીને પોતાના જીવનમાં ગોઠવાઈ ગયા, પણ વસુધાને જ્યારે મનોજની સહુથી વધુ જરૂર હતી ત્યારે મનોજ રોજ કોઈ નવા ધંધાનુ એલાન કરતો, પૈસાનુ પાણી કરતો. વસુધાએ કેટલો પ્રયત્ન કર્યો મનોજને સમજાવવાનો, પણ મનોજને મન તો વસુધાની કોઈ કિંમત નહોતી. તને શું ખબર પડે કહી વસુધાને બોલવા જ દેતો નહિ અને વસુધા આગળ દલીલ કરવા જાય તો ઘરમાં ધમાધમ થઈ જતી. ધીરેધીરે વસુધાનુ બોલવાનુ સાવ ઓછું થઈ ગયું. ઓફિસથી આવી રસોઈ કરી, જમીને થોડું ટીવી જોઈ સુવાનું. બસ યંત્રવત દિવસ શરૂ થતો ને આથમતો.
સહુની મદદે આવતી વસુધાને લાગવા માંડ્યું કે કોઈને એની જરૂર નથી. બધાની સાથે હોવાં છતાં જીવનમાં એક ખાલીપો આવી ગયો. રાતોની રાતો એની એકલતાનું સાક્ષી એનું ઓશીકું હતું જે આંસુઓથી ભીંજાતું રહેતું.
કેટલીય વાર એને થતું બસ! આજે રાતે ઊંઘમાં જ મારો અંત આવી જાય, સવારે ઉઠું જ નહિ. કોઈને ક્યાં કશો ફરક પડવાનો છે!!
અને એને હિટલરનુ વિધાન યાદ આવ્યું. “શા માટે હું મારી જાતને લાચાર સમજું છું? શું નથી મારી પાસે! ભણતર છે, સારી નોકરી છે, આત્મવિશ્વાસ છે. મારું જીવન કાંઈ સાર્વજનિક બગીચા જેવું નથી કે કોઈપણ લટાર મારીને ચાલી જાય અને વસુધાએ પોતાના સપનાં સાકાર કરવાં, બાકીના વર્ષો પોતાની ખૂશી માટે જીવવા પોતાના જીવનનો મહત્વનો નિર્ણય પહેલીવાર પોતાની જાતે લીધો.
પોતાના જીવનની પાટી પરથી દુઃસ્વપ્ન જેવા એ દિવસો કાયમ માટે નાબૂદ કરી દીધાં!
પાંત્રીસ વર્ષના લગ્નજીવનને છોડી સ્વમાનભેર સ્વતંત્ર રહેવા ઘર છોડી જવાનો નિર્ણય કર્યો..

અસ્તુ,

શૈલા મુન્શા
www.smunshaw.wordpress.com

આજ સવારથી વરસાદ અનરાધાર વરસતો હતો. મુંબઈનો વરસાદ આવે. ત્યારે મુંબઈનુ જન જીવન ઠપ્પ થઈ જાય એવો વરસે. અષાઢે બારે મેઘ ખાંગા થાય એમ કહેવાય એમા આજે અષાઢી બીજ અને રથજાત્રાનો દિવસ. વરસતા વરસાદમાં ભક્તજનો ભગવાનના રથના દોરડાને ખેંચવા પડાપડી કરતાં હતા.
આ બધાથી અલિપ્ત રીના દુકાને પહોંચી. સાંજે થોડી વહેલી નીકળી ગઈ, આવા વરસાદમાં બસ કે ટેક્ષી મળવામાં ઘણીવાર વિલંબ થાય એમ ધારી જલ્દી ઘરભેગી થઈ ગઈ.
સવારે અગિયારના ટકોરે રીના દુકાનમાં હાજર હોય અને સાંજે સાતની આસપાસ ઘરે આવે. રીનાનો એ નિત્ય ક્રમ હતો. દુકાનેથી આવે, સવારે રસોઈની તૈયારી કરી રાખી હોય એટલે ખાવાનુ ગરમ કરી નિરાંતે પોતાની મનગમતી ટીવી સિરિયલ જોતાં જોતાં જમે. સુતા પહેલા અચૂક કોફીના કપ સાથે પોતાનુ મનગમતું પુસ્તક વાંચે.
દિકરી પ્રિયા પરણીને નાગપુર પતિ સાથે રહેતી હતી અને દિકરો નમન વધુ અભ્યાસ અર્થે અમેરિકા હતો. રીના એક સંતોષના અહોભાવ સાથે પોતાની જિંદગી જીવી રહી હતી.
કોફીનો કપ પુરો કરી રીના સુવાની તૈયારી કરી રહી હતી ત્યાં ફોનની ઘંટડી રણકી, સમાચાર સાંભળતા રીનાએ પલભર ઊંડો શ્વાસ લીધો, રીસિવર નીચે મુક્યુંને આંખ બંધ કરી. મનમાં ફીલમની રીલ રિવાન્ડ થતી હોય તેમ પોતાના બાળપણના દિવસોથી આજની ઘડી સુધીની સફર મનને કુરેદવા માંડી.
નાનપણથી રીનાને ઘર ઘર રમવાનો ખુબ શોખ. માતા પિતાનુ એક માત્ર સંતાન એટલે લાડકી તો ખુબ જ પણ મમ્મીએ એના ઉછેરમાં અને સંસ્કાર સિંચવામાં કોઈ કમી નહોતી રાખી. લાડ તો એ પુષ્કળ પામતી પણ સાથે સાથે મમ્મી હમેશા કહેતી “રીના બેટા સોનાની છરી હોય તોય શાક જ સમારાય, પેટમાં ના ખોસાય” નાનકડી રીના કાંઈ સમજતી નહિ, એ તો પોતાની ઢીંગલી લઈ બહેનપણીઓ સાથે ઘર ઘર રમવામાં અને ઢીંગલા ઢીંગલીને પરણાવવામાં મગન રહેતી.
પપ્પા હમેશા રીના માટે બધા બાળ માસિકો લાવતા અને રીનાને પણ ઝગમગ, ચાંદામામા, અને બકોર પટેલને શકરી પટલાણીની વાર્તા વાંચવામાં અનેરો આનંદ મળતો. સ્કૂલમાં દાખલ થયા પછી રીનાના વાંચન શોખે એને સ્કુલમાં યોજાતી દર શનિવારની વકૃત્વ સ્પર્ધા કે નિબંધ સ્પર્ધામાં ભાગ લેતી કરી અને ઘણીવાર ઈનામ પણ જીતી લાવતી.
કેટ કેટલા લાડકોડ અને હોંશમાં બાળપણ ક્યાં વીતી ગયું અને રીના યૌવનને દરવાજે આવી ઊભી. ભણવામાં પહેલેથી હોશિયાર રીનાએ આર્ટ્સ કોલેજમાં એડમિશન લીધું અને ઈંગ્લીશ લીટરેચર સાથે બી.એ. ની ડીગ્રી મેળવી. ભણતર સાથે નૃત્યના ક્લાસ, ડિબેટીંગના ક્લાસ, રીનાનો દિવસ તો ક્યાં ઉગતો અને ક્યાં આથમતો એ જ જાણે સમજાતું નહિ.
હરિણી સમી ઊછળતી નાચતી રીના યૌવનના કેટલાય રંગીન સપના જોતી. ભણવા સાથે રીનાએ કથક નૃત્યમાં પણ નિપુણતા મેળવી હતી. મમ્મી કેટલીય વાર ટોકતી, “રીના બેટા નાચવા સાથે થોડું ઘરકામ, રસોઈ પણ શીખ. સાસરે જઈશ તો નાચવાથી કાંઈ પેટ નહિ ભરાય”
શરારતી હાસ્ય સાથે મમ્મીને ચીઢવતી રીના હમેશ જવાબ આપતી, “મમ્મી તું જોજે, મને તો રસોઈયા, નોકર ચાકરવાળું જ સાસરૂં મળવાનુ છે”
મનોમન મમ્મીની પણ એજ મનોકામના હતી કે રીનાના મનની મુરાદ પુરી થાય, અને કોણ માબાપ એવું ના ઈચ્છે કે એમની દિકરી સાસરે હમેશા સુખ શાંતિ અને સમૃધ્ધિ પામે!
રીનાની નૃત્ય એકેડમી તરફથી મુંબઈમાં એક શો યોજાયો હતો અને રીના એમાં મુખ્ય કથક નર્તકી તરીકે નૃત્ય કરવાની હતી. બહોળી સંખ્યામાં શ્રોતાજનો આ કાર્યક્રમ જોવા આવ્યા હતા. શેઠ દામોદરદાસ અને એમના પત્ની શાંતિબહેન પણ એમાના એક હતા. રીનાનુ નૃત્ય જોઈ એટલા પ્રભાવિત થયા કે કાર્યક્રમ પત્યા પછી રીનાને મળવા ગ્રીનરુમમાં ગયા. રીનાની સૌમ્યતા, એનો વિનયી વ્યવહાર જોઈ એમને ખુબ જ આનંદ થયો. વાતવાતમાં રીનાનુ રહેવાનુ, એના માતા પિતાનુ નામ વગેરે જાણી લીધું.
રીનાના પિતા મંગળદાસનુ નામ જાણી દામોદરદાસની નવાઈનો પાર ન રહ્યો. બન્ને એક જ નાતના, નામથી એકબીજાને ઓળખે પણ ઝાઝો પરિચય નહિ. રીનાનુ ઘર કોચીન, અને રીનાના પપ્પા કોચીનમાં ચોખાના વેપારી. એમનો માલ અમદાવાદ, મુંબઈ મદ્રાસ બધે જાય. દામોદરદાસનો કાપડનો બહોળો વેપાર. કાપડ બજારમાં પ્રતિષ્ઠીત વેપારી તરીકે શાખ. એક નાતના અને વેપારી હોવાથી નામથી બન્ને એકબીજાથી પરિચીત.
દામોદરદાસ પર લક્ષ્મીના ચારે હાથ, પુષ્કળ પૈસો, ઘરમાં નોકર ચાકર, રસોઈયો બબ્બે ગાડીઓ ડ્રાઈવર સાથે. સંતાનમાં અતિશય લાડમાં ઉછરેલો એકનો એક દિકરો. દિકરા માટે આવી જ સુશીલ વહુની તલાશમાં દામોદરદાસ હતા.
શાંતિબહેન અને દામોદરદાસને પહેલી નજરે જ રીના પોતાની વહુ તરીકે પસંદ આવી ગઈ. બીજા જ દિવસે કોચીન ફોન કરી મંગળદાસ પાસે પોતાના દિકરા મનોજ માટે રીનાના હાથનું માગું કર્યું. મુંબઈના બજારમાં દામોદરદાસની શાખ અને પ્રતિષ્ઠા વિશે આછીપાતળી માહિતી તો મંગળદાસને હતી, પણ સવાલ રીનાનો હતો. એની શું ઈચ્છ છે? એના ધ્યાનમાં બીજો કોઈ છોકરો છે? કોઈ સાથે પ્રેમ છે? એ બધું જાણવું રીનાના મમ્મી પપ્પા માટે વધુ અગત્યનુ હતું.
મમ્મીએ વાતવાતમાં રીનાના મનને ટટોળ્યું, આમ તો એમને ગળા સુધી ખાત્રી હતી કે રીનાને કોઈ સાથે પ્રેમ હોય તો એ મમ્મીને વાત કર્યા વગર ના રહે. રીનાએ કોઈ વાંધો ન દર્શાવ્યો એટલે મંગળદાસે મુંબઈ વસતા પોતાના મામેરા ભાઈ દ્વારા મનોજ વિશે માહિતી મેળવી. એટલું જાણવા મળ્યું કે છોકરો અતિશય લાડના કારણે થોડો બગડેલો છે પણ માતા પિતા બહુ સાલસ સ્વભાવના છે. પૈસો હોય અને એકનો એક દિકરો હોય એટલે થોડી કુટેવ હોય પણ રીનાના મમ્મી પપ્પાને પોતાના સંસ્કાર અને ઉછેર પર પુરો વિશ્વાસ હતો. રીનાને પણ કાંઈ વાંધો નહોતો એટલે બન્ને પરિવારની સહમતિથી રીના અને મનોજના લગ્ન ધામધૂમથી થઈ ગયા.
લગ્ન પછી બે વર્ષ તો ગાડું સીધું ચાલ્યું. મનોજને ક્લબમાં જવાની ટેવ અને ત્યાં દારૂ સાથે જુગાર રમવાની આદત, પણ ઘરે આઠ વાગ્યા સુધી આવી જાય, પિતાના ધંધામા પણ ધ્યાન આપવાનુ શરૂ કર્યું. રીનાએ પોતાના તરફથી પ્રેમથી ધીરજથી મનોજને સુધારવાના પ્રયત્ન શરૂ કર્યા અને થોડી અસર દેખાવા માંડી. રીનાને સારા દિવસો રહ્યા અને ઘરમાં લક્ષ્મીનુ આગમન થયું. રીનાને દિકરી જન્મી. દાદા દાદીની ખુશીનો તો પાર ન રહ્યો. મનોજ પણ ખુશ રહેવા માંડ્યો, ક્લબમાં જવાનુ ઓછું થઈ ગયું. રીનાને આશા બંધાવા માંડી કે ધીરેધીરે મનોજ પોતાની જવાબદારી સમજશે અને દામોદરદાસને આરામ આપી ધંધાની બાગડોર સંભાળી લેશે.
રીના એ કહેવત ભુલી ગઈ હતી કે “કુતરાની પુંછડી બાર વર્ષ જમીનમા દાટો તોય વાંકીની વાંકી જ રહેવાની” મનોજના પૈસે મોજ મસ્તી માણનારા દોસ્તો એમ કાંઈ મનોજને છોડવાના હતા!! મનોજને લલચાવવા નવો પેંતરો અજમાવ્યો, શહેરમાં આવેલી મશહુર તવાયફ બેગમજાનના કોઠા પર મુજરો જોવાના બહાને મનોજને લઈ ગયા અને બેગમજાનના કાનમાં ફુંક મારી કે મનોજ તગડો આસામી છે, કરોડોની મિલ્કતનો એકલો વારિસ છે. બસ પછી તો પુછવું જ શું?
મનોજના અપલક્ષણો ફરી વકરવા માંડ્યા. પિતાએ પૈસા આપવાની ના પાડી તો બજારમાં વેપારીઓ પાસે ઉધાર લેવાનુ ચાલુ કર્યું. રીના મનમાંને મનમાં સોસવાતી રહી પણ પિયરની આબરૂ ને સાસરીની આબરૂ ખાતર ચુપ રહી. પોતાના માતા પિતાને પણ પોતાના દુઃખથી અલિપ્ત રાખ્યા.
દામોદરદાસ ને શાંતિબેન રીનાને સગી દિકરીની જેમ સાચવતા ને છેવટે દિકરાને સુધારવા દામોદરદાસે અંતિમ પગલું ભરવાની મનોજને ધમકી આપી કે મનોજ તવાયફની સંગતમાં થી બહાર નહિ આવે તો મિલ્કતમાં થી ફુટી કોડી પણ નહિ મળે.
ફરી એકવાર મનોજે સુધરવાનુ નાટક કર્યું, રીનાને પોતાની કરવાનો દેખાવ કર્યો અને રીના બીજા બાળકની મા બની. દિકરા નમનનો જન્મ થયો. મનોજને લાગ્યું બસ હવે તો રીના ક્યાં જવાની છે મને મુકીને અને ફરી મનોજ વધુ વિનાશના માર્ગે આગળ વધ્યો. દારુની લત સાથે હવે ગાંજા ચરસની લત પણ લાગી. મન થાય તો ઘરે આવે અથવા કોઈ ચરસીને ત્યાં પડ્યો હોય. રીનાનુ દુઃખ શાંતિબેનથી જીરવાયું નહિ અને એક રાતે ઊંઘમા જ અવસાન પામ્યા. દામોદરદાસ સાવ ભાંગી પડ્યા
રીનાના માથે ઘર, બાળકો અને સસરાને સંભાળવાની જવાબદારી આવી પડી. રીનાના મમ્મી પપ્પએ દિકરીને છૂટાછેડા લેવા ઘણુ સમજાવી પણ રીના ટસની મસ ના થઈ. મનોજ ક્યારેક જ ઘરે આવતો ને ઘરે આવે ત્યારે પૈસાની માંગ સિવાય બીજી કોઈ વાત નહિ. દેખાવ લઘરવગર, દાઢી મુછ વધેલા પુરો ગંજેરી લાગે. દામોદરદાસની તબિયત પણ કથળી રહી હતી, છેવટે મરતાં પહેલા દામોદરદાસે વકીલને બોલાવી પોતાનુ વીલ તૈયાર કરાવ્યું. દિકરાને બધી મિલ્કત, ધંધા બધામાં થી રદબાતલ કર્યો. બધું રીના અને પોતાના પૌત્ર, પૌત્રીને નામે કર્યું. છાપામાં જાહેરાત આપી કે મનોજને કોઈ ઉધાર આપશે તો એની જવાબદારી અમારી નથી. દુઃખી હૈયે ને રીનાની માફી માંગતા દામોદરદાસે અંતિમ શ્વાસ લીધાં. પિતાના અંતિમ સંસ્કારમાં પણ મનોજ ના આવ્યો. આઠ વર્ષના નમને દાદાની ચિતાને અગ્નિ આપી. રીનાના માથે આભ તુટી પડ્યું.
ધીરેધીરે કળ વળતાં રીનાએ દુકાને જવા માંડ્યું, દુકાનના જુના મુનીમે રીનાને ધંધાની આંટીઘુટી સમજાવવા માંડી. કાપડ બજારમાં જ્યાં પુરુષોનુ વર્ચસ્વ ત્યાં રીના એક સ્ત્રી તરીકે જવા માંડી ત્યારે લોકોએ થોડી વાતો અને કાનાફુસી કરી, પણ કોઈથી ડર્યા વગર રીના હિંમતથી ધંધાની બારીકાઈ સમજતી રહી. બાળકોના ઉછેર પર ધ્યાન આપતી રહી.
અત્યારે રીનાને પંદર વર્ષ પહેલાનો એ દિવસ યાદ આવી ગયો. આજના જેવી જ અષાઢની મેઘલી રાત હતી. મનોજ ઘરે આવ્યો હતો રીનાને સદા માટે ઘર છોડી જવાની ધમકી આપતા કહી રહ્યો હતો કે પિતાનુ વીલ બદલી મિલ્કત પોતાના નામે કરી દે નહિ તો ક્યારેય ઘરે પાછો નહિ આવે. રીનાએ જરાય નમતું ના જોખ્યું અને મનોજ રીના, દસ વર્ષની પ્રિયા ને આઠ વર્ષના નમનને છોડી ગંજેરીની જમાત સાથે જતો રહ્યો. એ રાતે જ રીનાએ મન મક્કમ કરી બાળકોની મા સાથે પિતા બનવાની જવાબદારી પણ ઉપાડી લીધી. ક્યારેક ઉડતી ખબર આવતી કે મનોજને કોઈએ ગોવામાં જોયો છે. છેલ્લા સમાચાર હતા કે મનોજ કોઈ અઘોરી બાવાની જમાતમાં હરિદ્વાર છે.
રીનાના માટે જે દિવસે મનોજ ઘર છોડી ગયો ત્યારથી એનુ અસ્તિત્વ એનુ સ્થાન હમેશને માટે વિલીન થઈ ગયું હતું.
એકલા હાથે રીનાએ બાળકોને ભણાવ્યા, વેપારી જગતમાં સસરાના ધંધાને વિકસાવી સન્માન મેળવ્યું. સમાજમાં પ્રતિષ્ઠીત મહિલા તરીકે માન ને મોભો મેળવ્યા.
આજે રીના એક સંતોષના અહોભાવ સાથે જિંદગી જીવી રહી હતી. ફોનની ઘંટડી વાગી હરિદ્વારથી કોઈ સાધુનો ફોન હતો, મનોજના અવસાનના સમાચાર આપ્યા.
જે પતિ પંદર વર્ષ પહેલા અષાઢની મેઘલી રાતે મનથી અવસાન પામી ચુક્યો હતો એ સમાચાર આજે સાંભળી રીનાએ ઊંડો શ્વાસ લીધો, આંખ બંધ કરી આત્મ સંતોષના અહોભાવ સાથે બે હાથ જોડી પથારીમાં લંબાવ્યું.
સત્ય ઘટના પર આધારિત…..

શૈલા મુન્શા તા.૦૪/૨૧/૨૦૧૮